çelişiklik

Türkçe

Ad

çelişiklik (belirtme hâli çelişikliği, çoğulu çelişiklikler)

[1] Çelişik olma durumu

Çelişik önermelerin, özneleriyle yüklemleri aynı olduğu hâlde, nitelik bakımından biri olumlu ve öteki olumsuz, nicelik bakımından biri tümel öteki tikeldir. Örneğin, “Bütün insanlar akıllıdır-Kimi insanlar akıllı değildir” önermeleri nitelik ve nicelik bakımından çelişiktirler, çünkü biri olumlu, öbürü olumsuz, biri tümel ve öbürü tikeldir. Bu çelişik önermeler birbirlerini yalanlarlar, biri doğruysa öbürü yanlış ve biri yanlışsa öbürü doğrudur. İkisi birden doğru ve ikisi birden yanlış olamazlar.

Bu yüzden konuşma dilinde birbirini yalanlayan düşünce, görüş, duygu ve davranışlara çelişik denir. Mantıkta önermelerin dışında birinin varlığı öbürünün yokluğunu ve birinin yokluğu öbürünün varlığını gerektiren kavramlar da çelişiktir. Örneğin renkli-renksiz kavramları çelişiktir, çünkü bir şey renkliyse mutlaka renksiz değildir, renkli değilse mutlaka renksizdir ve bunların arasında üçüncü bir olanak yoktur

Eytişimsel dilde çelişik terimi, mantık dilindeki anlamından büsbütün başka bir anlamda, “devindirici ve geliştirici karşıtlığın niteliği” anlamında kullanılır. Çelişik teriminin mantıksal ve eytişimsel dillerdeki anlam ayrılığı, çelişme teriminin mantıksal ve eytişimsel dillerdeki anlam ayrılığına uygun düşer.