Ek:Genel Moğolca

Genel Moğolca ("Common Mongolic") (Nutgeren 2011)[1]

(CT = "Common Turkic" = Ana Şaz Türkçe)

Sözlük değiştir

Genel Moğolca (Common Mongolic) Eş asıllı (Türkçe) Türkçe İngilizce Karşılaştırmalar (İngilizce) Notlar (İngilizce)
*a- (?*a:-) kalmak, yaşamak to stay, live
*aarča lor peyniri curds from fermented milk
*ab- almak, elde etmek to take, to get
*abaga amca paternal uncle
*abaldu- güreşmek to wrestle
*abčïra- and *ačara- getirmek, götürmek to take/bring with one
*ačï- (< *arčï-) yüklemek to load
*ačïan (< *arčïan) yük burden, load
*adalï benzer, aynı, gibi similar, same, as
*aduun sürü (genellikle atlar için) herd (usually of horses)
*aduula- hayvancılık yapmak to tend livestock
*aduusun hayvancılık livestock
*agsu- ödünç almak ya da vermek to borrow or lend
*agta kısırlaştırılmış hayvan gelding *agtala- ‘to geld, castrate’
*aïl kamp, çadır grubu, köy, komşuluk camp, group of tents; village; neighbour(hood) related to CT *a:gïl
*aïmag kabile, köy tribe, village related to CT *adgïr ‘id’ (perhaps ~ *adrïg?)
*aǰïrga aygır stallion
*aka abi, ağa elder brother
*ala çatal, kasık, pantolon ağı, eklem crotch, groin; fork of trousers; hip
*ala- öldürmek to kill
*alag ala, çok renkli, benekli multi-coloured, speckled, spotted
*albïn iblis, kötü ruh demon, evil spirit Often used with *gal ‘fire’
*alčaï-/ *alčala- bacakları açmak to spread the legs
*alda kulaç, kulaç uzunluğu fathom, armspan
*alda- kaybetmek, bırakmak to lose, to let go of, etc
*alï hangi which
*alï ver bana give me With several extended forms. Behaves like a verb and takes objects
*alïma elma meyve fruit related to CT *alïmla, *alma ‘apple’
*alku adım step
*alku- adım atmak to step see the noun *alku ‘step’
*altan altın altın gold cf. CT *altun ‘gold’
*aman ağız mouth often also ‘opening’
*amasar açıklık (genellikle bir kanalın) opening (usu. of a vessel) apparently from *aman ‘mouth’
*amïn hayat, nefes life; breath
*amïtu, *amïdu canlı alive Both derived from *amïn
*amsa-/ *amta- tatmak to taste (the latter form influenced by *amtan?)
*amtan tat, lezzet taste, flavour
*amun pirinç, darı, pirinç lapası rice; millet; rice gruel also used for other cereals, or as a general term
*amusun çeşitli tahıl yemeklerine verilen ad (aşağıda belirtilmemiştir), pişmiş pirinç name of several cereal dishes (not specified in the following); cooked rice apparently derived from *amun
*ana- (?*hana-) iyileşmek to heal, get well, recover
*anda sıkı dost, arkadaş sworn friend; friend
*andagar ~ andaga(ï) yemin oath
*anǰasun ~ *anǰïsun pulluk plough
*aŋgaï- açmak, açılmak (intr.), açık olmak to open, open up (intr), to be agape, etc probably from *aŋ ‘crack, fissure’
*arakï ~ *arïkï alkollü içecek alcoholic beverage
*aral ada, ırmak island; river
*aral arabanın şaftı shaft of a cart
*aralǰï- takas etmek, ticaret yapmak to exchange, trade
*arasun/*arïsʊn ten, deri skin; hide
*arbaï arpa arpa barley related to CT *arpa
*arča selvi cypress cognate of CT *a:rtuč
*arčï- silmek, temizlemek, otları yolmak to wipe, to clean; to weed related to CT *arï-t- ‘id’; cf. *arčïur, *arïl-, *arïun
*arčïur paçavra, toz bezi, havlu, şal rag, dust-cloth; towel; scarf
*arga araç, yol, metot, plan, oyun, kurnazlık means, way, method, plan, ruse, shrewdness
*arïl- temiz duruma gelme, temizlenmek, kaybolmak to become clean, to clear up; to disappear
*arïlga- temizlemek to clean in several languages also ‘to castrate’
*arïa azı dişi, köpek dişi, diş kökü, uzun sivri diş molar; canine; fang, tusk often used with *sidün ‘tooth’
*arïun temiz, saf clean; pure related to *arčï- and *arïl- ‘above’
*aru geri, arka taraf back, posterior side
*arug küfe, sepet (sırtta taşınır) pannier, basket (carried on the back) usu. a basket for collecting dung
*asara- göz kulak olmak, yetiştirmek, büyütmek, evlat edinmek to take care of; to bring up, raise; to adopt
*aska- dökmek, serpmek, dağıtmak to pour out, sprinkle, spill, scatter
*au (and *auï) engin, bol, geniş broad, wide, vast
*aula dağ mountain
*aur buhar, öfke steam; anger see *haur
*aučï- yudumlamak to sip see *oačï-
*aus- (tr.), *austa- (intr) koklamak, tatmak to smell, taste
*auškï akciğer lungs
*ayaga fincan, kap cup, bowl
*ayïl kamp camp see *aïl
*ayu- korkmak to fear All modern forms derive from *ayi-
*ba biz (excl.) we (exclusive)
*baa- dışkılamak to defecate
*baasun dışkı, gübre excrement; dung
*baatur bahadır kahraman hero Wanderwort also found in Turkic, Persian, and Russian
*baga küçük small cf. *bïčïkan, *üčüken
*bagta- bir şey için kapasitesi olmak, -e sığmak, uymak, birbirinin seviyesine gelmek to have the capacity of, to fit into, to suit; to sink
*baï- hareketsiz durmak, durmak, duraklamak to stand still, to stop, to pause *baï- ‘to be’ is a semantic development
*baïdasun/*baïtasun kısrak mare an alternative form *baïtal is found in Turkic
*baka kurbağa frog CT *baka ‘id’; *melekei may have been the original Mongolic word for ‘frog’
*bal bal bal honey cf. CT *bal ‘id’
*bal(a)gasun duvar, şehir wall; town CT *balïk ‘id’
*bara- bitirmek, sonlandırmak to finish, end
*baraun sağ taraf right (hand side)
*barï- kapmak, tutmak, almak to grab, to hold, to take in several languages also ‘to build, make, do’
*bars kaplan tiger an Iranian word that probably entered via Turkic
*basa yine, ayrıca again; also related to CT *bas-a
*batu güçlü, sağlam, dayanıklı (insan ya da objeler hakkında) strong, sturdy, firm (of people and objects)
*bau- inmek, aşağı gelmek to descend, come down
*bayan bay zengin rich related to CT *ba:y ‘id’
*bayar neşe, mutluluk joy, happiness
*bayas- memnun olmak, sevinmek to be glad, rejoice
*bečin maymun, kuyruksuz maymun, 12 hayvanlı takvimdeki 9. hayvan monkey, ape; ninth in the Twelve Animal cycle
*beke divit, mürekkep ink stick; ink a cultural word that probably entered from Turkic but is ultimately from Chinese
*belbisün dul widow may be of Iranian origin
*belčier otlak pastureland
*belčir delta, nehirlerin birleştiği yer delta; confluence of rivers cf. Turkic *beltir
*belen hazır ready; ready-made
*beri gelin daughter-in-law; bride
*berigen and *bergei baldız, görümce sister-in-law
*beye vücut, kişi, taraf body; person; side
*bï > *bi ben I
*bïčïkan küçük small
*bïda (?and *biden) biz (inc.) we (inclusive)
*bi ben I
*bïlduur ~ *bïlǰïur küçük kuş small bird (cf. *sïbaun)
*bïrau buzağı calf (as based on Kh, Ord, Kalm)
*bïsïun hızlı, canlı, akıllı quick, lively, smart ?cf. CT *bïšïg ‘mature’ (lit and fig)
*biči- yazmak to write One of the most widespread loanwords in Eurasia, ultimately from Chinese (cf. Turkic *biti-)
*bičig kitap, yazı, mektup book, writing, letter (epistle)
*bidüün ham, kaba coarse, crude
*bileü bileği bileği taşı whetstone related to CT *bi:legü
*bisire- inanmak, hürmet etmek, tapmak to believe in; to revere, worship
*boa- bağlamak bağlamak, bohçalamak, dürmek to tie up, bundle, wrap cf. CT *bog-
*boarsag ~ *boarčug yağda kızartılarak elde edilmiş çeşitli hamur işi yemeklerin adı name of various types of bread and pastry fried in oil
*boas hamile büyükbaş hayvan pregnant; with foal, calf, etc cf. CT *bogaz
*boda büyükbaş hayvan (at, deve ve ineklerin hepsi için kullanılan ortak bir terimdir) large livestock (collective term for horses, camels, and bovines)
*boda- saymak, hesaplamak, düşünmek, planlamak to count; to calculate; to think; to plan cf. *sedki-
*boganï düşük, kısa (uzun olmayan) low, short (not tall) cf. CT *bokay
*bogar (?*bogaar) and *bagaur (the same etymon?) kalça, anüs buttocks; anus cf. *bögse, *kondalaï, *konǰïasun
*bokï / *mokïn reçine resin
*bol- durumuna gelmek, olmak, mümkün veya olası olmak to become, to be; to be possible or allowed cf. CT *bo:l- ‘id’
*bol- olgunlaşmak, pişirilmek to ripen, to be cooked
*bolgan hepsi, her all, every
*bora boz gri grey cf. CT *boz
*boraan yağmur rain to be borrowed from Persian bârân
*bos- kalkmak to get up, stand up
*bosaga eşik threshold
*botaga(n) deve yavrusu camel foal CT *boto ‘id’
*bödene bıldırcın quail
*böe büyü şaman, büyücü shaman, sorcerer cf. CT *bögü ‘id’ cf. *ïdugan
*böelǰi- kusmak to vomit cf. *ogsï-
*böere böbrek ? böbrekler kidneys
*böesüg ~ *böesün testis testicle cf. *böldegen
*böesün bit louse possibly related to CT *bö:g ‘spider’
*bögle- tıkamak, engellemek, önünü kesmek to stop up; to block, barricade
*bögse kıç, kalça backside, buttocks cf. *bogar, *kondalaï
*böǰen (?*böǰeŋ) tavşan yavrusu young hare
*böke güçlü, güreşçi strong; wrestler
*böken hörgüç hump of a camel
*bökene (?*bökeene) at sineği gadfly, horsefly with several unexpected variant forms
*böldegen testiler testicles
*bös kumaş parçası, tekstil, pamuklu kumaş (piece of) cloth, textile; cotton cloth Wanderwort (probably from Arabic bazz) that entered Mongolic from Turkic
*bötege kuş taşlığı, kursak birds crop, gizzard
*bučal- kaynamak (intr.) to boil (intr) *bučalga- ‘to boil (tr)’
*budaan tahıl, kabukları ayıklanmış tahıl, yulaf lapası, kaba un grain, groats; porridge; meal
*budaŋ sis mist cf. *manan
*budu- boyamak boyamak to dye, paint cf. CT *boda-
*budug boya boya dyestuff, paint cf. CT *bodog
*bugu geyik deer
*buïla devenin burun tıkacı camels nose-plug cf. *döre
*buǰar kir, kirli dirt; dirty
*buka boğa boğa bull related to CT *buka (?*bu:ka, ?*bukka) ‘id’
*bukaur kalça buttocks see * bogaar
*bula- gömmek to bury
*bulag (su) kaynağı (water) spring cf. CM *kudug ‘well’
*bulagan (?*bulugan) kum sable
*bulaŋgïr bulanık, belirsiz turbid, unclear
*bulčïrkaï bez gland perhaps related to *bulčïn ‘muscle’ (not listed here)
*bulï- / *bulïa- kapmak, el koymak to snatch away, seize
*buluŋ köşe corner cf. CT *buluŋ ‘id’
*burčag bezelye, fasulye pea, bean related to CT *burčak (?< burč-ak)
*burgasun söğüt willow cf. *hičesün
*burkan Buda, İlah Buddha; deity Wanderwort that probably entered via Turkic *burkan
*buruu hata, yanlış, doğru olmayan, yanılma wrong, false, incorrect; mistake either endemic or related to CT *buz- ‘to spoil, ruin’
*busï (?*bïsï) değil (tipik bir ad cümlesini olumsuz yapan sözcük) (is) not (typically the negation for nominal sentences) *busu ‘other’
*butara- dağılmak, parçalarına ayrılmak to be scattered, to fall apart, etc
*buudaï buğday buğday wheat related to CT *bugday ‘id’
*budaa kabuğu ayıklanmış yulaf, yulaf lapası groats, porridge above.
*buurul gri tüylü, bazı hayvanların tüylerinin rengi, boz, grinin tonu grey-haired; certain hair colour of animals, usu. shades of grey related to CT *bogrul
*bü (and *bu?) yapma do not (negative (‘prohibitive’) particle used with imperatives and the like)
*büdüri- tökezlemek to stumble
*büǰi- dans etmek to dance related to CT *bödi- ‘id’ *büǰig ‘dance’
*büküli bütün, her all, every
*büile diş eti gums
*bülien sıcak, ılık warm, lukewarm
*bülǰeg (yüzük) parmağı (finger) ring loanword from CT *bilezük, probably < *bilek yüzük ‘wrist ring’
*bültei- gözünü dikmek, dik dik bakmak, gözlerini belertmek to stare, glare, to open ones eyes wide
*bürge (?*büürge) pire pire flea from CT *bürge
*büri her, bütün, tüm every, all, whole
*bürkü- kapanmak, bulutlu bir duruma gelmek to cover; to become cloudy
*bürküer and *bürküür kapak, örtü lid, cover
*büse kemer belt
*büsegüi kadın woman < *büse ügüi ‘without belt’
*büte- kapanmak ya da bloklanmak, (sis ya da dumanla) örtülmek, tıkanmak to be covered or blocked, to be shrouded (in mist or smoke); to suffocate
*bütegei (?*bitegei) yapma do not (negative particle used with imperatives and the like)
*büteü (?*biteü) avuç double handful
*bütü- bitirilmek, başarılmak, oluşturulmak, sonuçlanmak, tamamlanmak to finish, succeed, to be formed, concluded, completed
*bütün tamamlanmış, tüm, tamamı, bütün complete, whole, entire; all
*büürge eyer kaşı, semerin başı pommel of a saddle; bow or hind-bow of a saddle
*čaa-da ötede, diğer tarafta over there, on the other side cf. *čïna- ‘the other side’
*čaa-gsï o tarafa to(wards) that side
*čaa-na öteki, ötedeki farther, yonder
*čaalsun ~ *čaarsun kâğıt paper
*čabčï- dilimlemek, doğramak, ayırmak, kesmek to cut, chop, split, fell
*čaču- serpmek to sprinkle see *saču-
*čad- doyurmak to have eaten ones fill
*čag çağ time
*čagaan beyaz white
*čaï- beyaz ya da aydınlık duruma gelmek to become white or bright (often used in combination with *ör ‘dawn’)
*čakïrma iris (çiçek), orkide iris (flower), orchid
*čakïur çakmak çakmak taşı, çakmak taşının çeliği, çakmak, şimşek flint; steel for flint; lighter; lightning cf. CT *čak- ‘id’
*časun (?*čabsun) kar snow
*čamča gömlek shirt cf. also Manchu cimci ‘id’
*čarčaa(-kaï) çekirge, ağustos böceği grasshopper, locust
*čaul- parçalara ayırmak to tear to pieces see s.v. *čoal-
*čečeg çiçek çiçek flower CT *čeček often also ‘smallpox’, as in CT *čeček
*čečen akıllı intelligent see *sečen
*čeeǰi sandık, hafıza chest; memory cf. *čeeǰile- ‘to recite from memory’
*čene- ölçmek to measure
*čer balgam phlegm
*čerig çeri asker, ordu soldier; army cf. CT *čerig ‘id’, itself of Indic origin
*čï sen (sing.) you (sing.)
*čïbugan (?* čïbagan) çiğde çiğde jujube
*čïda- yapabilmek to be able
*čïdku- dökmek to pour cf. *ki-, *tüsür-
*čïïrag güçlü, sağlam, sıkı strong, sturdy, tight related to CT *tïgrak
*čïkï- içine sıkıştırmak, doldurmak to squeeze into, to stuff related CT *tïk- The CM form may go back to an earlier (PM) form *tïkï-
*čïkïn kulak ear
*čïla- yorulmak to be tired see *čile-
*čïlaun taş taş stone CT *ta:š (in the Shirongol languages, EYu and Kgj)
*čïlbuur martingal kayışı, at koşum takımının parçalarından biri vb. martingale, part of a horses harness, etc
*čïmarkaï mabet (anat) temple (anat)
*čïna- pişirmek to cook
*čïnaïda, *čïnar (and other derivates of *čïna-) yarından sonraki gün the day after tomorrow
*čïŋga güçlü, sıkı strong; tight
*čïno kurt wolf
*čïŋla- dinlemek dinlemek to listen cf. CT *tiŋle- ~ *tïŋla- ‘id’, perhaps from Chinese tīng
*čïraï yüz, yüz ifadesi face; facial expression
*čïrï- çekmek, sürüklemek to pull, drag
*čïsun kan blood The PM root may have been *ču- or *čï-
*čïul- toplanmak, bir araya gelmek to gather, convene
*čiči- saplamak to stab see *seči-
*čidkör iblis, şeytan demon, devil
*čidör atın ayak bağı, prangalar horses hobble; shackles
*čiig çiğ nem, nemli, ıslak moisture; moist, wet perhaps related to CT *čï: ‘moisture’ and/or *čï:g ‘dew’
*čile- (?*čïla-) yorulmak, bitkinleşmek, uyuşmak ya da tutulmuş duruma gelmek to be tired, exhausted; to become numb or stiff
*čilmö- toplamak to pick see *čölbe-
*čilöe (?*čölee) boş vakit free time
*čimegen (?*čimögen) ilik, ilikli kemik marrow; bone containing marrow
*čimki- çimdiklemek, sıktırmak to pinch, nip
*čoal- delmek, delinmek, delikli duruma gelmek, delik açmak to pierce, puncture, perforate, make holes in *čoara- ‘to be pierced, perforated, develop holes’
*čoarga / *čuurga kilit lock
*čogča öbek, yığın heap, pile
*čogla- toplamak to gather Zie *čugla-
*čokï- gaga ile toplamak, gagalamak to peck, pick
*čolban/*čolman Çulpan Çoban Yıldızı Venus CT cognate *čolpan ‘id’
*čöen az few cf. also *üčüken
*čögeče (?*čögüčeg) (şarap) fincanı (wine) cup
*čölbe- ~ *čölme- gaga ile toplamak, gagalamak to pick, peck
*čömü- yolmak, koparmak to pick, pluck perhaps related to *čimki- ‘to pinch’ and to *čölbe-
*čösün safra kesesi gall bladder see *sösün
*čuburï- sızmak, damlamak to leak, drip
*čug çıkın çıkın bundle cf. CT *čug ‘id’
*čugla- toplamak, birleştirmek, birlemek,bir araya getirmek to bundle; to put together; to gather, assemble
*čüče keski chisel see *siüči
*daa- taşıyabilmek ya da kaldırabilmek vb. to be able to carry or bear, etc
*daagan iki yaşındaki tay, tay two-year-old foal; foal cf. *unagan
*daakï yapağı (lump of) shaggy hair related to CT *yapaku ‘matted wool, etc’, or to CT *yapak cf. *kumakï
*daara- üşümek, üşümüş hissetmek to be cold; to feel cold
*daarï yağır yağır, bir hayvanın sırtındaki yara saddle gall, sore on an animals back related to Turkic *yagïr ‘id’
*daarï- geçmek, uğramak, çarpmak, çiğnemek, hakaret etmek to pass by, drop in; to bump into, run over; to insult
*daba- karşıya geçmek, geçmek, aşmak to cross, pass; to exceed
*dabasug ~ *dabusag (~ *dabasuŋ) mesane (urinary) bladder
*dabkur iki kat, dizi, katman, katlı double; row; layer; folded cf. *dabta- ‘to repeat’ (not listed here)
*dabusun tuz salt PM root may have been *dabu-
*daga- takip etmek to follow in Bao and Kgj also ‘to resemble’
*daïn yağı savaş ve *daïsun ‘düşman’ war and *daïsun enemy related to CT *yagï ‘enemy’
*daku yağmurluk kürk manto (dışı kürklü), yağmurluk fur coat (with the fur outside), raincoat related to CT *yagku ‘id’, from *yag- ‘to rain’
*dalaï deniz sea related to CT *taluy ‘id’, itself possibly a geographical name of Chinese origin
*dalan yetmiş seventy related to *dolaan (< *daluan) ‘seven’
*dalu kürek kemiği shoulder-blade, scapula
*damla- sırık, sedye vb. üzerinde taşımak to carry on a carrying-pole, in a sedan chair, etc
*daŋgal topak, yığın lump, clod
*darasun şarap (meyve ya da tahıldan) wine (from fruit or cereals)
*daru- basmak, aşağı ittirmek, bastırmak to press, push down, suppress
*daun ses, seda, şarkı sound; voice; song
*daurïa- taklit etmek, örnek almak to imitate, follow the example of
*daus- bitirilmek, tahammül etmek, dayanmak to be finished; to suffer, endure
*debis- (>*debüs-) yayılmak to spread
*debisker döşek, yatak mattress, bedding derived from *debis-
*debse geçmek, uğramak, çarpmak, çiğnemek, aşağılamak to pass by, drop in; to bump into, run over; to insult probably related to *debis-
*debte- sırılsıklam olmak, ıslanmak to be soaked, to be steeped
*deel giysi, kıyafet, ceket, kaban, cüppe clothes, garment, jacket, coat, gown
*deere yukarıdaki, üstteki above, upper perhaps from a PM root *depe- > *dehe-
*deesün ip ip, bağ rope, cord possibly related to the Turkic *yep, a NE variant of *yïp ‘thread’
*del yele yele mane related to CT *ye:l ‘id’
*delbi- yelpaze elini sallamak, yellemek to wave, to fan could be a borrowing from Turkic *yelpi- ‘id’ *delbiür ‘fan’
*deled- vurmak to beat variant *deles-
*deleŋ yelin meme udder Turkic cognate *yelin ‘id’
*delge- yayılmak to spread
*deliün dalak spleen
*dere yastık pillow
*deresün bazı sazlık ve çayırların adı, hasır name of several reeds and grasses; rush mat probably related to CT *yez
*deü küçük kardeş younger sibling
*deüǰile- kapatmak, askıya almak, yapıştırmak to hang up, suspend, attach cf. *elgü-
*deüli- atlamak, sıçramak to jump, leap cf. *hüsür-
*deür- ata binerken önünde veya arkasında birini/bir şeyi taşımak to carry sb/sth in front or behind while riding a horse possibly related to the Turkic form *ünger- (?*yünger-) cf. *sundala- which occurs in similar meanings
*doa-ra altında under
*dobtul- dörtnala gitmek, akın etmek, hücum etmek, saldırmak to gallop; to rush, charge, attack
*dogal- topallamak to limp *dogal-aŋ ‘limping, crippled’
*dogsïn vahşi, zalim fierce, cruel
*dolïa- (> *dolaa-) yalamak yalamak to lick CT *yalga- ‘id’ (problematic)
*dolaan yedi seven earlier (PM) *daluan
*domag öykü, efsane, peri masalı tale, legend, fairy tale related to CT *yomak ‘fairy tale’ in some languages ‘nonsense; mockery’
*dota-r interior *dota-ra ‘in, inside’
*döčin kırk forty
*dörben dört four related to *döčin ‘forty’ and *dönen ‘four-year-old’ (not listed)
*döre hızma, devenin burun mandalı nose ring, camels nose peg
*döree üzengi üzengi stirrup may be related to CT *(y)üzeŋ(g)ü ‘id’
*dösi örs anvil
*döte doğrudan doğruya, yakın directly; nearby
*dötüer dördüncü fourth cf. *dörben ‘four’ and *döčin ‘forty’, as well as *dönen ‘four-year-old’ (not listed)
*dulaan sıcak warm
*dumda orta middle possibly from a root *dum- + dat-loc ending
*duran kalp, akıl, gönüllülük, istek, arzu, aşk heart, mind; willingness; wish, desire; love, etc
*dusu- damlamak, düşmek to drip, drop cf. the caus. *dusaa- < *dusua-
*duta- eksik olmak, yetersiz olmak to lack, to be insufficient
*dutaa- kaçmak to flee cf. *horgu- ‘id’
*düil- tıraş etmek to shave possibly irregularly related to CT *yilü- ‘id’ cf. *kïrga-
*dülei sağır deaf
*düre- satmak to sell Other Mongolic languages use *kudaldu-
*düür- dolmak to be(come) full
*düüreŋ dolu full from *düür-
*ebčeün (~ *ebčiün) göğüs chest perhaps related to *ebür ‘bosom’
*ebde- kırmak, yok etmek to break, destroy
*ebečin hastalık, rahatsızlık illness, disease
*ebed- hasta olmak, incinmek to be ill; to hurt
*eber (?*heber) boynuz horn
*ebesün çim, ot grass, weed possibly from a PM root *ebe- + the (collective?) suffix *-sUn
*ebke- sarmak, sarmalamak, bükmek to roll up, wrap up, fold
*ebsie- (?*hebsie-) esnemek to yawn
*ebüdüg diz knee may be related to *emüdün ‘trousers’
*ebügen yaşlı adam elderly man
*ebül/*öbül kış winter see *übül
*ebür/*öber (?*h-) bağır bosom possibly related to *ebčiün ‘chest’
*ebür/*öber (?*h-) güneşli nokta, güney yamacı, ön sunny spot; southern slope; front
*eči- gitmek to go may be related to CM *od- ‘to go’
*ečige baba father
*ed et şey, mallar, mamuller, matertal, malzeme thing; goods, merchandise; material; fabric related to CT *ed originally probably a general term ‘goods’, in some modern languages also ‘fabric, textile’
*edege- kurtulmak, iyileşmek, canlanmak to recover, heal, to come alive
*edüe (> *edee) and *odua (> *odaa) şimdi now
*edür/ödür gün day see *üdür
*egeči abla elder sister
*eimü böyle, bu tür such, this kind of from the pronominal (proximal demonstrative) root *e-, cf. also *ene ‘this’, *ende ‘here’, *ein ‘this way’ etc
*ein bunun gibi, bu şekilde like this, this way Originated as a converb of *ei- ‘to do this way’. see *eimü
*ein ki- bu şekilde yapmak to do this way with several contractions and alterations; cf. *ein
*eǰen efendi, malik, patron master, owner, boss
*eke anne mother
*ekeyü- eğilmek, öne doğru eğilmek to bow, bend over, stoop
*ekir or *ikir iki ikiz twins related to CT *ekkiz ‘id’, from *ekki ‘two’
*elbeg bol, fazla abundant, superfluous
*elde- (deri) sepilemek to tan (a hide)
*ele- aşınmak, yıpranmak to be worn down, to wear out
*elesün kum sand cf. *kumag ~ *kumakï ‘sand’ (not listed)
*elgü- takmak, asmak to hang, suspend cf. *deüǰile-
*elǰigen eşek eşek donkey related to CT *ešgek
*em em ilaç ,em medicine, remedy related to CT *em ‘id’
*embüre- parçalarına ayrılmak, yere yuvarlanmak, çökmek to fall apart, tumble down, collapse cf. *nura-
*emdege(i) yumurta egg see *ömdegen
*eme kadın woman
*emegen yaşlı kadın, büyükanne elderly woman; grandmother derived from *eme ‘woman’, cf. *berigen from *beri
*emeel eyer saddle
*emkü- ağızda tutmak to hold in the mouth
*emlig vahşi, yabani wild, untamed cf. *oraa and *ǰerlig (the latter not listed here)
*emüdün pantolon trousers related to *emüs-
*emüne güney, ön cephe, ön south; front, anterior
*emüs- giyinmek (kıyafetler) to put on, to wear (clothes)
*ende burada here see s.v. *ene
*ene bu this cf. also *ende ‘here’, and several compounds with *ene listed as separate entries
*ene üdür bugün today see *üdür ‘day’
*ene hon bu yıl this year see *hon ‘year’
*ene üdesi(leŋ) bu akşam, (bu) gece this evening, tonight see *üdesi(leŋ) ‘evening’
*ende burada here cf. *ene ‘this’
*eŋger and *eŋge bir giysinin önü, bir giysinin kolu front of a garment, flap of a garment
*eŋgeske ten kızarıklık, al renginde olma blush; rouge possibly related to CT *eŋ ‘cheek’ or ‘complexion’
*erdem erdem erdem, uzmanlık, bilim, öğrenme virtue; specialty; science, learning cf. CT *erdem
*ere er adam man possibly related to CT *er ‘id’
*ereün çene chin
*ergi (?*hergi) kıyı, yaka, uçurum, yar shore, bank; cliff, precipice
*ergü- kaldırmak, yükseltmek, taşımak to lift, raise; to carry
*eri- aramak, istemek, dilemek, talep etmek to look for; to want, wish for; to request
*erte erte erken, sabah early; morning related to CT *erte ‘id’
*erüke çatı penceresi, (bir yurdun) duman deliği skylight, smoke-hole (of a yurt)
*erüül (?*ereül) sağlık(lı) health(y)
*ese değil not
*esergü (?*hesergü) karşı taraf opposite side
*esige yavru (genç keçi) kid (young goat) perhaps borrowed from CT *ečkü ‘goat’ cf. *ünügün ‘kid goat’
*eüden kapı door
*eükün/*öekün yağ- iç yağı fat, grease
*eülen bulut cloud
*eüs- ~*eüd- meydana gelmek, ortaya çıkmak, başlatılmak to originate, arise, to be started
*gada- dış, dışarı outside, exterior
*gadasun kazık stake *kadaasun ‘nail’
*gadasun çivi, kazık, direk peg, stake, pole
*kadaasun çivi nail
*gadasun kazık stake and/or *kadaasun ‘nail’
*gagča ~ *gaŋča yalnız alone
*gaǰar kara, yeryüzü, toprak, yer land, earth, soil, place
*gakaï domuz pig
*gal ateş fire
*galaun kaz goose
*galǰau deli, çılgın mad, insane *galǰaura- ‘to go mad’
*gar el hand
*gar- çıkmak, ortaya çıkmak to come out, appear
*gasïun acı, ekşi bitter, sour
*gaulï bakır, pirinç copper, brass
*gaursun ekin anızı, kırpılmış tahıl, tüy sapı stubble, cut grain stalks; shaft of a feather
*ge- söylemek to say see *kee-
*gedesün bağırsak, karın intestines, bowels; belly PM root may have been *gede- or *gete-
*gee- kaybetmek, vazgeçmek, bir yere koymak to lose; to let go of; to put down
*gegeen aydınlık, parlak light, bright related to the verb *gei-
*gei- ışıldamak, parlamak to become light, to shine cf. *gegeen
*geičin konuk guest perhaps derived from *keid
*geǰige ense, boyun back of the head; neck cf. *gedei- ‘to bend backwards’, *gedergü ‘backwards’ (not listed)
*geli- peşinden gitmek, yetişmek to follow, catch up with
*gem kem eksiklik, zarar, hastalık, hata, sorun defect, damage; disease; fault; trouble apparently related to CT *kem ‘illness’
*gendü (bazı etoburların) erkek olanı male (of certain carnivores)
*genedte kazara, ansızın by accident; sudden(ly)
*ger mesken, ev, Moğol yurdu dwelling, house; Mongolian yurt
*gere parlaklık, meşale, tanıklık brightness; torch; witness
*gereči ~ *gerečin tanıklık, kanıt witness; proof
*gerel ışık, aydınlık light, brightness possibly related to *gei- and *gegeen
*gerte/*gertü ev(de) (at) home dative-locative case of *ger ‘house’
*ges- erimek, çözülmek to melt, thaw cf. *sïrï- ‘to melt’
*gesiün dal branch cf. *salaa ‘id’
*geški- adım atmak, basmak to step on; to trample perhaps the original form is *geǰki-
*geškiür stairs, (step of a) staircase, (rung of a) ladder from *geški- ‘to step on’
*getül- geçmek, sığ yerden yürüyerek geçmek to cross, ford see ketül-
*geün kısrak mare cf. *baïtasun ‘id’
*gïl- ~ *gil- ~ *ǰïl- ~ *ǰil- pürüzsüz, cilalı, parlak smooth; glossy, shiny
*gogal, *gogasun, *gogad Çin frenksoğanı ve diğer soğanlı bitkiler Chinese chives and other bulbous plants
*goka kanca, çengel hook, crook
*gol göl, dere, çay, hendek river, brook, streamlet, ditch cf. *mören
*gorgï çengel, toka, kopça hook; buckle, clasp
*göen (?and *göin) sığ shallow
*gölige köpek yavrusu, enik, (etobur) yavru puppy; whelp, cub (of carnivores)
*göre- örmek to braid see *gürü- ‘id’
*göree avcılık, oyun hunting; game *göreesün ‘(wild) animal’
*gučïn otuz thirty *gurban ‘three’ and *gunan ‘three-year-old’ (not listed)
*gudusun çizme boots see *gutusun
*gulïr un flour see *gurïl
*gura karaca, erkek karaca roe deer; roebuck
*gurban üç three cf. *gučïn ‘thirty’, *gutuar ‘third’, and *gunan ‘three-year-old’ (the latter not listed)
*gurïl un flour
*gutuar üçüncü third cf. *gurban ‘three’ and *gučïn ‘thirty’
*gutusun and *gutul çizme boots as well as forms pointing at -d- rather then -t-
*guya but thigh
*guyu- talep etmek, istemek, yalvarmak to request, ask for, to beg
*gübi- silkelemek, tekrar tekrar vurmak, çerçöpünü ayıklamak to shake (off), to beat repeatedly, to thrash
*güi- koşmak to run cf. *haul- ‘to run (mainly of animals)’
*güiče- yetişmek, erişmek, tamamlanmak, yerine getirilmek to catch up with, to overtake; to be completed, fulfilled perhaps related to *güi- ‘to run’
*güǰeen karın, mide belly, stomach
*gün derin deep
*gürü- örmek to plait, braid
*güreen bazı kas, tendon ve damarların adı name of certain muscles, tendons, or veins
*gürü (?*kürü) taş stone cf. *čïlaun ‘stone’
*haaga kepek bran
*haakaï and *haalǰïn örümcek spider
*hača çatal, çatallanma fork, bifurcation
*hačï erkek torun, kız ya da erkek yeğen grandson; nephew/niece related to CT *atï ‘grandson’ < ?*hatï
*hadku- kapmak, elde tutmak to grab, to hold in the hand
*halagan elin avuç içi palm of the hand
*haluka (küçük) çekiç (small) hammer
*hamu- dinlenmek to rest the caus. *hamuul-
*hamuul- bir şey düşünmeyi bırakmak vb. to put to rest, etc
*hamura- dinlenmek to rest
*haŋga- ~ *haŋka- susamak to be thirsty cf. *umdaas- elsewhere
*hanï- and *hanïï- tek gözünü kapamak to close ones eyes
*hanïska kaş, kirpik eyebrow; eyelash derived from *hanï-
*harban on "10" ten perhaps *ha + -rban or *har + -ban
*hargal, *hargasun gübre, kurutulmuş inek gübresi (yakıt olarak kullanılır) dung; dried cow dung (used as fuel) related to CT *hark ‘dung’ cf. *baasun, *komaul, *korgasun, *öteg (?), *ǰundaul
*hasag- ~ *hasagu- ~ *hasau-, etc sormak to ask cf. *sura- ‘id’
*kulag- çalmak to steal
*haul- koşmak to run cf. *güi- ‘to run’
*haur hava, buhar, öfke air; steam; anger
*hayag (iki) avuç (double) handful
*heče- yorgun ya da zayıf düşmek to become tired or emaciated
*hedke- (~ *heske- ~ *hečke-) kesmek to cut The original form may have been *heǰke-, perhaps from PM *peǰke-
*hee- ısıtmak, güneşte kurutmak, pişirmek, kızartmak to warm; to dry in the sun; to bake, roast cf. ?*hebür ‘sunny spot’
*heere- ağlamaktan boğulacak gibi olmak, ağlamak ya da sinir krizi geçirmek to choke from crying, to have a fit of crying or a tantrum
*heil- parçalamak, ayırmak to part, to leave each other
*hekin kafa head cf. *teriün ‘head’, *tolagaï ‘head’, *tarïkï ‘brain’
*heli- batmadan yüzmek, süzülmek to float; to soar
*helie bazı yırtıcı kuşların adı, genellikle 'uçurtma' name for various birds of prey, usually kite possibly originally the nomen imperfecti of *heli- above
*heligen karaciğer liver
*herbeekei ~ *herbekei kelebek butterfly
*herekei başparmak thumb PM root may have been *pere- > *here-
*hergi- dönmek, dolaşmak to turn, to move around
*herike (?*herke) tespih prayer beads
*hesi sap, kulp handle, grip
*heür yuva, mezar nest; grave
*hïbau (?*hïbuu) kabuk (yumuşakça) shell (mollusk)
*hïlua sinek fly cf. *sïmaul, *sona
*hïra (?) alt kısım, alt bölüm bottom part, underside
*hïruar ~ *hïraur alt, taban, zemin bottom, base, ground
*hïutan (~ *huïtan) dar, sıkı narrow, tight perhaps related to *hïbčau
*hibee- (~ *ihee-) korumak, savunmak, yardım etmek to protect, defend, to help
*hiče- utanmak to be ashamed
*hičesün (?*hičöesün) söğüt willow
*hildü kılıç sword see *ildü ~ *üldü
*hilidün saçkıran, kellik (bir deri rahatsızlığı) tinea, ringworm (skin affliction)
*hileü gereksiz vb. superfluous, etc. see *hüleü
*hinie- gülmek to laugh
*hir bıçak kenarı edge of a knife
*hiröe- iyilik dilemek, kutsamak to wish well, to bless
*hiröer/*hiröel dilek, dua, lanet wish; prayer; curse
*hodun yıldız star PM root may have been *po-
*hogtal- kesmek, hasat etmek to cut, harvest; to fell intransitive *hogtara- and intensive *hogtačï-
*hoï orman forest
*hokar kısa short
*hon (bir) yılın (süresi) (the duration of a) year cf. *ǰil ‘(calendar) year’, *nasun ‘year (of age)’
*horaï baş tacı, tepe, zirve crown of the head; top, summit
*horčï- dönmek (intr.), gitmek to turn (intr); to go cf. *eči- (*očï-) and *od-
*horčïul- dönmek (tr.) to turn (tr.) Caus. of *horčï-
*horgï- kaynamak, fokurdamak, fışkırmak to boil, to bubble, to gush forth
*horgu- kaçmak to flee cf. *dutaa- ‘id’
*horïa- sarmak, sardırmak, çevirmek, sarmalamak to bind, wind, spin, wrap
*hödün kuş tüyü feather PM root *pɵ-
*höelǰin (*böelǰin, *höbelǰin, *böbelǰin) ibibik hoopoe
*höesün (*höersün) irin, iltihap pus, matter cf. *idee ‘id’
*högi- (?) vurmak, çarpmak, dövmek to hit, strike, beat
*höŋkeri- yuvarlanmak, devrilmek to roll, tumble
*hörüm matkap, burgu drill, auger
*hötü ~ *hödü larva, kurt, solucan larva, maggot; worm
*huǰaur ~ *hïǰaur kök, köken, kaynak root; origin, source see also *ündüsün for the literal meaning ‘root’
*hula (?*huula) zirve vb. tinder, etc cf. *kete
*hulaan kırmızı red
*hulaï- kızarmak to become red
*hulïasun kavak, titrek kavak poplar, aspen
*humba- yüzmek to swim
*hunïn duman smoke cf. *hutaa ‘smoke’
*hunu- at arkasına binmek, binmek to ride on horseback; to mount
*huŋgu- gaz kaçırmak, osurmak to break wind, fart
*huŋgusun osuruk fart from *huŋgu-
*huraka (?*hurïka) kement, ilmik, kapan, tuzak lasso, noose, snare, trap
*hurba- çevirmek (etrafında) (intr.) to turn (around) (intr)
*hurbï (?*hurbaï) sapan (taş fırlatmak için), mancınık sling (for hurling stones), slingshot
*huruu aşağı doğru, akıntı yönünde downward; downstream cf. *dɔara, *hïra (s.v. *hïraur)
*huruul dudak(lar) lip(s) cf. *kosïun ‘beak, snout’, and *kirbei ‘edge’
*hutasun iplik thread
*hutu- duman çıkarmak to emit smoke
*hutua (> *hutaa) duman smoke Elsewhere *hunïn is used
*huuta çanta, çuval bag, sack
*huya- bağlamak, tutturmak to tie, fasten cf. *kaa-
*hüde- (?*hüdü-) yamalamak, onarmak to patch, mend
*hüdesün (perhaps *hüdeesün < *hüdüesün) (kıyafetlerde) yama patch (on clothes) cf. *kalaasun
*hügün derin deep see *gün
*hüǰüür (?*üǰüür) uç, son tip, end compare variants of *üǰe- ‘to see’, *eüdün ‘door’
*hüker öküz sığır, öküz bovine; ox related to CT *höküz ‘ox’
*hülde- araba sürmek, peşine düşmek, takip etmek, sürmek, arabayla yol almak to drive; to chase, pursue; to expel, drive out
*hüle- kalmak, kalmış olmak to remain, to be left cf. *kočar-
*hüleü/*hileü gereksiz, fazla, artık, fazlalık superfluous, more than; surplus, excess
*hülie- (~ *hüile-) patlatmak to blow
*hültüre- parçalanmak, yıpranmak veya çatlamak to fall apart, to become worn out or gappy
*hümekei ~ *hümükei berbat, kötü kokulu stinking, malodorous probably derived from *hüü- ‘to rot’ and possibly also related to *höesün ‘pus’
*hümeri- kırışmak, buruşmak, büzülmek to wrinkle, shrivel, contract
*hünegen tilki fox
*hünesün kül ashes
*hünir (?*hünür) koku, aroma smell, odour, aroma *hünirde-, *hünirte- ‘to smell (tr.)’
*hünirte-) kokmak to smell
*hünis- ~ *hünüs- kokmak (tr.) to smell (tr)
*hüŋgü- to crumple; to rub between the hands
*hüre tohum, çekirdek, meyve seed; pip; fruit
*hürgü- korkmak ürmek, korkmak (tipik olarak hayvanlar için) to be startled, frightened (typically of animals) related to CT *hürk- ‘id’
*hürü- ellerle ovmak (çıkarmak), öğütmek vb. to rub (off) with the hands, to grind, etc
*hüsün saç hair PM root may be *hü- (?*pü-)
*hüsür- atlamak, sıçramak to jump, leap
*hütügün vajina vagina
*hüü- kötü kokmak to stink and *höe- ‘to rot, fester’ (?)
*ï (?) o (kadın, erkek ya da canlı, cansız tüm varlıklar için) (s)he, it genitive *ïnu
*ïbčau dar, sıkı narrow, tight
*ïdugan (erkek ya da kadın) şaman shaman(ess) cf. *böe
*ïlga- seçmek, ayırmak, ayırt etmek to choose, select, distinguish cf. *soŋgu-
*ïmaan keçi goat related to CT *(y)ïmga ‘id’
*ïnagsï beriye, buraya hither, to this place from a root *ïna- ‘this side’
*ïnǰaga geyik yavrusu, genç geyik ya da antilop fawn, young deer or antelope
*ïŋgarčag semer packsaddle
*ïrau yır melodi, ezgi, nağme melody, melodious; singing CT *yïr-a-gu from CT *(y)ïr ‘song’
*ïro kehanet, ön sezi vb. omen, premonition, etc possibly related to CT *ïrk ‘id’
*ïsu (?) kurum soot see *is(ü)
*ïtau ela orman tavuğu, keklik ya da tavuk familyasının diğer büyük üyesi hazel-grouse, partridge or other large member of the chicken family
*ibil- (?*ibel-) (memeden süt) akmak to flow (of milk from the udder)
*ide- yemek to eat
*idee irin pus cf. *höesün ‘id’
*ig (?*yig) iğ ağacı, ağırşak spindle, spindle whorl
*iker ikiz twins see *ekir
*ilbi sihir, el çabukluğu, hokkabazlık magic; sleight of hand, conjuring tricks cf. Turkic *yelvi
*ilbi- to rub; to smooth with the hand
*ildü kılıç kılıç sword, sabre cf. CT *kïlïč ‘sword’, also used for ‘shuttle’ in several Turkic languages with an early ‘prebroken’ variant *üldü. Both forms survive
*ile (?*hile) açık, görünür, belirgin, belli clear, visible, obvious, evident
*ile- gitmek to go *ilee- (< causative) (and newly-formed *ile-ge-) ‘to send, dispatch’
*irbis leopar, panter leopard, panther
*ire- gelmek to come
*irge kısırlaştırılmış koç wether related to CT *irk
*irgen insan people
*is- ekşimek, mayalanmak to turn sour, ferment caus. *iske-, and some further derivations
*isegei ~ *sisegei keçe, keçe örtü felt, felt blanket
*iskir- ıslık çalmak to whistle
*is or *isü or *isün or *ïsu ?? is, lamba isi soot, lampblack
*itege- inanmak, güvenmek to believe, trust cf. *bisire-
*itelgü şahin türleri species of falcon
*ǰaa- söylemek, duyurmak, belirtmek to tell, announce, indicate
*ǰaarï misk musk see *ǰïarï
*ǰab aralık, boş zaman interval, spare time
*ǰaba aralık, geçit, dağ geçidi gap; gorge, ravine
*ǰabaan yavan lezzetsiz, tatsız insipid, tasteless related to CT *yavgan
*ǰabaǰï ağzın köşesi corner of the mouth
*ǰabïla- ~ *ǰamïla- bağdaş kurarak oturmak to sit cross-legged
*ǰamï, which stem may survive in MgrH ʒ́a:mi: X214 çatlak, gedik, kasık crack, crevice; groin
*ǰabka- kaybetmeki, kaybolmak (özellikle hayvanlar için) to lose, be lost (esp. of animals) cf. also *ǰabkara- ‘to get lost, disappear’
*ǰabsar aralık, çatlak gap, crack; space or time between, interval
*ǰagala- (and related formations) kaşınmak, gıdıklanmak to itch, tickle
*ǰagasun balık fish
*ǰaǰïl- çiğnemek to chew
*ǰaka yaka uç, yaka edge; collar CT *yaka ‘collar’
*ǰakaun ara boşluk space between
*ǰalaa (red) tassel perhaps related to CT *yalïg ‘cock’s comb’
*ǰalau yaş genç (insan) young (person) related to CT *ya:š ‘id’ probably from a stem *ǰala-
*ǰalbarï- dilenmek, talep etmek, yalvarmak to beg, request; to pray cf. CT *yalvar- ‘id’
*ǰalga- katılmak, bağlanmak to join, connect
*ǰalgï- ~ *ǰalkï- yutmak to swallow
*ǰalkaï and *ǰalkau tembel lazy cf. *kašaŋ ‘lazy’
*ǰalïkaï kurnaz shrewd
*ǰančï- dövmek, vurmak (genellikle bir baltayla, çekiçle vb.) to beat, pound (usu. with an axe, hammer, etc) seems to be influenced by *čabčï- ‘to chop’
*ǰaŋgï, *ǰaŋgïa düğüm knot *ǰaŋgïd-, *ǰaŋgïla- ‘to tie a knot’
*ǰarïa kirpi hedgehog
*ǰarïm yarım yarım (orig. adj.) half (orig. adj) cf. CT *ya:r-ïm from the verb *ya:r- ‘to split’ *ǰarïm-dug/-tug ‘half (noun)’
*ǰarma yarma kırma hububat, dolu groats; hail CT *ya:r-ma cf. *möndür ‘hail’
*ǰaru- kullanmak, çalıştırmak, kesmek to use; to employ; to slaughter
*ǰasa- düzenlemek, sıraya koymak to regulate, bring in order in modern languages usually ‘to repair; to make, manufacture; to fix’
*ǰau- ısırmak, sokmak to bite; to sting
*ǰaučï uzlaştırmacı, arabulucu, çöpçatan mediator, go-between, matchmaker possibly related to *ǰaura ‘space between’. cf. *ǰo(l)čïn ‘guest’
*ǰaugasun zambak soğanı lily bulb
*ǰauǰaï topuk (ayak yada ayakkabının) heel (of foot or footwear) cf. *ösegei ‘heel’
*ǰaun yüz hundred
*ǰaura aradaki boşluk space between cf. *ǰaučï ‘matchmaker’; possibly also related to *ǰab, *ǰabsar ‘interval’
*ǰauraŋgaï/*ǰaurakaï kurt wolf cf. *čïno
*ǰayaan alız yazısı, kader, talih vb. fate, destiny, luck, etc
*ǰebe (?*ǰebi) pas rust
*ǰee yegen kuzen cousin Turkic cognate *yegen ‘id’
*ǰeeren Moğol ceylanı (bir antilop türü) Mongolian gazelle (kind of antelope) related to CT *yegren ‘id’
*ǰele (?*ǰelü) sığırların bağlı olduğun uzun ip long rope to which the tethers of cattle are attached related to CT *yelü ‘id’
*ǰeü- takmak (genellikle bir süs) to wear (usu. an ornament) cf. *emüs- ‘to wear (clothes)’
*ǰeüdün rüya dream
*ǰeün sol, doğu left; east cf. *solagaï ‘left’
*ǰeün iğne needle
*ǰïa- duyurmak vb. to announce, etc see *ǰaa-
*ǰïar(ï) (> *ǰaar(ï)) misk musk
*ǰïda zıpkın, mızrak spear, lance
*ǰïgasun balık fish see *ǰagasun
*ǰïlga dağ geçidi, boğaz, yarık, boşluk ravine, gorge, chasm, abyss
*ǰïloa bel reins
*ǰïlsun tutkal, yapıştırıcı glue, paste
*ǰïrga- memnun ya da mutlu olmak to be glad or happy
*ǰïrguan altı "6" six
*ǰïran altmış "60" sixty related to *ǰïrguan ‘six’
*ǰïroa rahvan, rahvan yürüyen at amble; ambler
*ǰïru- boyamak, yazmak to paint; to write
*ǰi- iki "2" two see *ǰitüer ‘second’
*ǰii- germek, uzatmak to stretch, extend cf. *sun-
*ǰil (takvim) yılı, 12 Hayvan Döngüsü yılı (calendar) year, year of the Twelve Animal Cycle cf. *hon ‘(duration of a ) year’; *nasun ‘(year of) age’
?*ǰir- yırtmak to cut
*ǰirim eyerin sol tarafındaki göbek bandı bellyband on the left side of the saddle cf. *olaŋ
*ǰirüken yürek yürek, kalp heart see *ǰürüken
*ǰisü- kesmek, dilimlemek, bölmek to cut, slice, split
*ǰisün renk (özellikle bir hayvanın tüylerinin), ten, görünüm, görünüş colour (esp. of the hair of an animal); complexion; appearance, looks
*ǰitüer ikinci, kuma second; co-wife and *ǰitüen ‘competition’
*ǰiür kanat wing
*ǰoba- acı çekmek, endişelenmek to suffer, to worry
*ǰočïn yolcu misafir guest related to CT *yo:l-čï ‘traveller’ < *yo:l ‘road’
*ǰokï- uymak, uygun düşmek to fit, to suit
*ǰolga- buluşmak, ziyaret etmek to meet; to visit Turkic *yo:l-uk- ‘id’
*ǰor- düzeltmek, tıraş olmak, soymak, yontmak to plane, shave, peel, pare off cf. *ǰir- and *ǰisü
*ǰorï- işaret etmek to point at with derived meanings like ‘to aim’ and ‘to intend’
*ǰoraa rahvan yürüyen at ambler see *ǰïroa
*ǰöb doğru, uygun, tam right, correct, proper
*ǰöe- taşımak, nakletmek to carry, transport
*ǰöelen (?*ǰeülen) yumuşak soft
*ǰöen soğuk cold central Mongolic *ǰöeg ‘lukewarm, cool’
*ǰöriü ayrık, çarpık, dik başlı transverse; askew; stubborn
*ǰuǰaan kalın, yoğun thick; dense
*ǰula (gaz) lambası (oil) lamp cf. CT *yula ‘id’
*ǰulaï (*ǰula) bıngıldak, alın fontanel, sinciput
*ǰulǰaga(n) bir hayvanın genci, yavru young of an animal, offspring
*ǰumuran suslik (yer sincabı) suslik (ground squirrel)
*ǰun yaz summer cf. *naǰïr ‘id’
*ǰuruman suslik suslik see *ǰumuran
*ǰuura- yoğurmak katıştırmak, karıştırmak, yoğurmak to mix, stir; to knead CT equivalent *yogur- ‘id’
*ǰüg yön, yan direction, side
*ǰürüken yürek kalp heart Turkic cognate *yürek ‘id’
*kaa, *kaana nerede? where?
*kaa- kapatmak, kapsamak, engellemek, kapamak to close, enclose; to block, shut off
*kaan kaan kağan, kral, imparator khan, king, emperor Widespread Eurasian word
*kaarï- kızarmak, yanmak to roast, burn in some languages ‘to cauterize, to geld’
*kaban/*kabaŋ yaban domuzu wild boar
*kabar/*kamar burun nose
*kabïd- (*kabud-) şişmek to swell
*kabïrga kaburga, yan, etraf rib; side, vicinity also used as postposition
*kabïsun kaburga, yan rib; side cf. *kabïrga
*kabtagaï düz flat cf. *kabtasun ‘board’
*kabtasun board, often the sideboards supporting the saddle cf. *kabtagaï
*kabturga çanta, çuval, (tütün) kesesi bag, sack, (tobacco) pouch may be related to CT *ka:p ‘bag’
*kabur bahar (sezon) spring (season)
*kačar yanak(lar) cheek(s)
*kada kaya, sarkmış kaya, dağ geçidi rock; overhanging rock; ravine
*kada- çivilemek, dikmek (bir düğme ya da taban) to nail down; to sew on (a button or a sole) related to CT *kadu- (some languages suggest *kadï-) cf. *kadaasun ‘nail’
*kadaar at dizgininin bir parçası bit of a horses bridle see *kaǰaar
*kadaasun çivi nail derives from *kada- ‘to nail’
*kadku- delik açmak, sokmak, bıçaklamak, delmek to prick, sting, stab, pierce
*kadu- kesmek, biçmek to cut, harvest
*kaduur orak sickle derived from *kadu-
*kadum kayın akrabalık terimlerine eklenen "kayın" ifadesi. Örneğin kayınpeder "father-in-law" vb. family-in-law, and -in-law as added to kinship terms. Similar to the synonymous CT *kadïn
*kagača- ayırmak, ayrılmak vb. to separate; to part with, etc probably related to *kagal-, *kagara-
*kagal- kırmak, bölmek, patlatmak (tr.) to break, split, burst (tr.)
*kagara- kırılmak, bölünmek, patlamak (intr.) to break, split, burst (intr.)
*kaïčï makas scissors
*kaïla- gürültü yapmak, bağırmak, ağlamak to make a noise; to shout; to cry
*kaïlasun karaağaç elm tree
*kaïnag (?and *kaïnug) tibet öküzü yak
*kaïran (what a) pity, mercy, care, affection
*kaïrsun balık pulu fishs scale
*kaǰa- ısırmak to bite
*kaǰaar/*kadaar (<*kadïar/*kadaar) atın dizgininin bir parçası bit of a horses bridle probably related to *kaǰa- ‘to bite’
*kaka- boğulmak (intr.), hava alamamak, boğazına bir şey sıkışmak to choke (intr), to be suffocated; for sth to be stuck in ones throat
*kalaun sıcak hot from the verb *kala-
*kalbuga kaşık kaşık spoon Turkic *kašuk; perhaps of Tibetan origin
*kalïar, *kalïarsun yabani soğan ve benzeri bitkiler wild onion and similar plants
*kalïsun kabuk, deri, dış kaplama, ince deri bark, rind, peel, outer covering, thin skin
*kaltara-, *kaltarï- kaymak, sürçmek to glide, slip
*kama- ~ *kaba- (gözleri) kamaşmak, (genellikle ekşi bir şey yedikten sonra) (dişleri) karıncalanmak ya da sert hissetmek (of eyes) to be dazzled; (of teeth) to tingle or to feel rough (e.g. after eating sth. sour) cf. CT *kama-
*kamčuï ~ *kamčun kol sleeve
*kamtu birlikte, aynı zamanda together; at the same time
*kamug kamu bütün all cf. Turkic kamug < kamag, a Middle Persian loanword
*kanïa- öksürmek to cough *kanaa- in EYu, MgrH, Bao, and Dgx
*kara kara siyah black related to Turkic *kara
*kara- bakmak to look at
*karbïsun (hayvanlarda) plasenta placenta, afterbirth (of an animal) reminiscent of *karbïn ~ *arbïn ‘belly fat’ (not listed)
*karbu- vurmak to shoot Monguoric *karmu-
*karbuur mancınık ballista see *hurbï
*karï- geri dönmek to return
*karïa- kargış suistimal etmek, küfretmek, kargışlamak to abuse, swear, curse related to CT *karga- ‘id’ cf. *sögee-, *hiröe-
*karïačaï kırlangıç kırlangıç swallow reminiscent of Turkic *karlïgač ~ *kargïlač ‘id’
*kašaŋ tembel, yavaş (genellikle hayvanlar için) lazy, slow (usu. of animals) from Turkic *kašaŋ ‘id’ cf. *ǰalkaï and *ǰalkau
*katau katı katı, aynı zamanda 'zor' hard, also difficult cf. CT *katïg ‘hard’ from the verb *kat- from CM *kata- ‘to be or become hard or dry’
*katun kadın imparatoriçe, kadın eş, kadın empress; wife; woman CT *ka:tun. Widespread in Asia.
*kau and/or *koa tüm, herkes all, everybody may be related to CT *kop ‘all’ CM form *koa
*kaučïn eski old
*kaul- soymak, çıkarmak to peel, to skin
*kaura- (deri) dökmek to shed (skin) cf. *koltul-
*kaulï hukuk, kural law, rule
*kaur- kavurmak kavurmak to stir-fry cf. CT *kagur- cf. *kaarï-
*kauraï file (the tool)
*kauraï kuru dry see *kuuraï
*kebeg saman, kepek, döküntü chaff, bran, husks
*kebereg and *keüreg gevrek kırılgan, gevrek, çıtır çıtır fragile, brittle, crisp from Turkic *kevrek
*kebi- geviş çiğnemek, geviş getirmek to chew; to ruminate cf. CT *kev-
*kebid dükkan shop see *keid
*kebte- uzanmak to lie down
*keče sarp slope
*kedüi and *kedün ne kadar how much, how many related to *ken ‘who’ and *keǰie ‘when’
*kee- söylemek to say Modern languages suggest a form *ge-
*keeli rahim, karın belly, abdomen PM *keheli < *kepeli
*keer hayvan rengi (genellikle kahverengi çeşitleri) animal colour (usu. varieties of brown)
*keere (?*keer) tarla, düz araz, bozkır field, plain, steppe PM variants *keper ~ *keber
*kegesün tekerlek parmağı spoke
*kei rüzgar wind cf. *salkïn ‘wind’
*keid tapınak ve *kebid "dükkan" temple and *kebid shop from CT *kepit < Iranian
*keǰie > *keǰee ne zaman when related to *kedün ‘how many’ and *ken ‘who’
*kekere- or *kekire- geğirmek geğirmek, gazını çıkarmak to belch, burp related to CT *ke:kir-
*kelen dl, konuşma, lisan tongue; speech, language
*kele- (< *kelele-) konuşmak to speak All peripheral languages have the shortened form
*kemile- kemirmek to gnaw probably derived from a noun *kemi ‘soft bone’
*ken kim who related to *kedün ‘how many’ and *keǰie ‘when’
*keŋgerge davul drum
*kerči- kesmeki kıymak to cut, mince cf. CT *kert- ‘id’
*kereg gerek gerek, ihtiyaç, önemli, mesele, iş need, necessity; matter, affair, business cf. CT *kergek > *kerek ‘id’
*keregle- kullanmak, çalıştırmak, ihtiyaç duymak, istemek to use, employ; to need, want
*kereldü- çekişmek, tartışmak to quarrel, have an argument Reciprocal of *kere- ‘to fight’
*kerie karga crow
*keseg kısım, bölüm part, piece cf. *kes-ek from *kes ‘piece’, homophone of *kes- to cut’
*kesig kısım kısım, hisse, pay, kader part, share, lot, fate CT *kes-ig from *kes- ‘to cut’
*kete- uzanmak to lie down see *kebte-
*kete ateş yakmak için kullanılan çelik steel for striking fire cf. *čakïur
*ketül- karşıdan karşıya geçmek, bir yandan öbür yana geçmek to cross, to wade across
*keü, *keüken çocuk child listed under *köbeün
*kïdu- öldürmek, katletmek to kill, massacre
*kïǰaar yani kenari sınır side, edge, border
*kïlbar kolay easy
*kïlgasun kıl sert kıl coarse hair related to CT *kïl cf. *hüsün, *noasun
*kïmda ucuz cheap
*kïmusun tırnak, pençe, bazen 'toynak' nail, claw, sometimes hoof
*kïrau kırağı kırağı hoar-frost from CT *kïr-a-gu ‘id’
*kïrga- kırkmak kırpmak, kırkmak, sıyırmak to shave, shear, scrape cf. CT *kïrk- ‘id’
*kïrguï bazı yırtıcı kuşların adı name of some birds of prey cf. CT *kïrguy
*kïrgaul ~ *kurgaul sülün pheasant
*kïrǰaŋ penis penis with several other meanings in central Mongolic
*kïrmag hoş ya da hafifçe yağan kar fine snow
*kïsu- kazımak to scrape
*kïsuraŋ kısır kısır, çorak infertile, barren related to CT *kïsïr, *kïsrak
*kïtad Çin Chinese apparently from Turkic *kïtay > CT *kïtañ
*kïtuga(ï) bıçak knife
*kïursun bit nit
*ki- yapmak to do in Dag also ‘to write’, under Tungusic influence (e.g. Manchu ara- ‘to do; to write’)
*a- olmak to be
*ki- to pour cf. *čïdku-, *tüsür-, *yeü-
*kirbei kenar edge
*kirüe > *kiröe testere saw
*koa herkes all see *kau
*koa- kurumak (intr.), solmak to dry (intr), wither
*koala(ï) boğaz ve *koala(ï) "yemek" throat and *koala(ï) food
*koar iki "2" two see *koyar
*koasun kuru dry see *koasun ‘empty’
*koasun boş empty likely to be the same word as *koasun ‘dry’
*kočar- kalmak to remain
*kog bitki atığı, süprüntü, çöp, ğislik plant waste, sweepings, garbage, filth
*koïmar northern side; seat of honour probably related to *koï- ‘behind; north’, but the suffix is unclear
*koïna arka, arka taraf, arkadaki, sonra vb. back, posterior side, behind, later, etc There are many other derivations of the same stem *koïgsï ‘backwards’, *koïtu ‘posterior (adj)’ (not listed)
*kola uzak far cf. *alus ‘far’ (not listed here)
*kolaŋsa (?) hoş olmayan koku, ter kokusu unpleasant smell, smell of sweat
*kolba- bağlanmak, katılmak, birleşmek to connect, join, unite cf. *ǰalga-
*kolï- karıştırmak to mix
*koltul- kabuğunu soymak, soymak to peel, to skin with intr. counterpart *koltura- ‘to peel off, fall off, etc’; cf. *kaul-
*kom saddle pad, felt under the packsaddle
*komaul ~ *komual at gübresi horse dung cf. Turkic *komuk cf. for a parallel case *ǰundaul (as in SH) corresponding to CT *yundak
*konag darı millet entered from Turkic in recent centuries
*koŋgar nadas, açık alan vb. fallow, light bay, etc cf. CT *koŋur
*koŋka çan bell
*konïn koyun koyun sheep related to CT *ko:ñ
*konǰïasun, *kondasun colon; anus
*koŋgaï, *kondaska; *kondarčag, all with meanings like kalça, arka kısım buttocks, hindquarters
*kora zehir poison
*korakaï böcek, solucan insect/worm PM root may be *kora-
*korgal, *korgasun koyun, keçi ya da deve gübresi sheep, goat, or camel dung
*korïan courtyard; enclosure (usu. for keeping livestock in) from *korï- ‘to protect’
*korïn yirmi "20" twenty related to *koar
*kormaï etek, alt etek skirt, lower hem
*koš (> *kos) koşa koşa, çift pair; double probably adopted from Turkic *koš
*kosïun gaga, burun bill, beak
*kotan enclosure; walled town
*koyar (?~ *koar) iki "2" two cf. *korïn ‘twenty’; perhaps related to *koï- ‘after’. Endemic, unless in some way related to *kos
*köbči kiriş bowstring
*köbeün, *köün, *keü oğlan, çocuk boy, child
*köbeün ökin and/or *keü ökin çocuklar (erkek ve kız çocuklar) children (sons and daughters)
*keüken çocuk child diminutive of *keü
*ködee (?) ela orman tavuğu hazel grouse
*ködel- harekete geçmek (intr.) to move (intr)
*köe is (genellikle bir panın altında) soot (usu. on the bottom of a pan)
*köe- köpük, köpürmek köpürmek, kabarmak to foam; to swell cf. CT *köp-ük ‘foam’, *köpür- ‘to foam’
*köerge (?*küürge) köprü köprü bridge related to CT *köprüg ‘id’
*köerge (?*küürge) körük körük bellows related to CT *kö:rk ‘id’
*köesün köpük foam, froth derived from *köe
*kögsin yaşlı (canlı) old (animate)
*köi, *köisün göbek, göbek deliği, göbek bağı navel, umbilicus; umbilical cord
*köiten soğuk cold
*köke gök mavi, yeşil blue, green cf. CT *kö:k ‘id’
*köke- emmek to suck the breast see *köken
*köken göğüs breast see *köke-
*kökül bir atın önü, saç örgüsü forelock of a horse; braid of hair
*köküür leather vessel for liquids; snuffbottle cf. *köerge
*köl ayak, sıklıkla 'bacak' foot, often also leg
*köl- (?) bir hayvanı koşumlamak (bir arabaya ya da sabana) to harness an animal (to a cart or plough)
*kölberi- çevrilmek to roll see *körbe-
*kölde- donmak to freeze perhaps from the same root as *kör-, *kösi- (not listed here) ‘to freeze’, *köiten ‘cold’
*kölesün ter sweat
*kölle- (?) koşumları takmak to harness see *köl-
*kömeri- alt üst olmak, alabora olmak, devrilmek to put upside down; to overturn, topple
*kömeske kaş eyebrow cf. *hanïska
*kömüldürge koşum takımının göğüs kayışı breast strap of a horses harness related to CT *kömüldürük < *köŋül- ‘heart’
*kömürge bagaj, sandık trunk, chest
*köndelen yatay, çapraz, enine horizontal, across, transverse
*könerge ~ *köreŋge maya yeast, leaven
*könǰile(n) battaniye, yorgan blanket, quilt
*köŋdei oyuk, boş hollow, empty
*köŋgen hafif (ağırlık) light(weight)
*kör- donmak, soğumak to freeze, to become cold perhaps related to *köiten and/or *kölde-
*körbe (?*kürbe) kuzu lamb
*körbe- arkaya dönmek, çevrilmek to roll on the back; to turn
*köreŋge maya yeast see *könerge
*körisün kabuk crust
*köskele- kıymak, kesmek to mince, cut up
*kötel- elle kılavuzluk etmek, yol göstermek to lead by the hand, to lead along
*kubčasun giysi clothes
*kubï parça, pay part, share
*kubïa- bölmek to divide from *kubï
*kubïl- değişmek, dönüşmek to change, turn into from a root *kubï-
*kuča koç koç ram related to CT *koč, *kočŋar/*kočgar
*kuča- havlamak to bark
*kučï- örtmek, sarmalamak to cover, wrap up in
*kuda çocuklarının evlenmesiyle akraba olan erkekler men related through the marriage of their children
*kudagaï çocuklarının evlenmesiyle akraba olan kadınlar women related through the marriage of their children
*kudal yalan, sahtecilik lie, falsehood
*kudaldu- ticaret yapmak, satmak to trade, sell cf. *düre- used instead in Dag, MgrM, and Mog
*kudku- karıştırmak, katıştırmak, harman etmek to stir, mix, blend
*kudug iyi well CT *kudug from *kud- ‘to pour’ cf. *bulag ‘spring’
*kudurga kuyruk at salgısı crupper related to CT *kuduruk ‘tail’ and *kudušgun ‘crupper’
*kugul- (?*kukul-) kopmak (tr.) to break (tr.)
*kugura- (?*kukura-) parçalanmak (intr.) to break (intr.)
*kuï (bıçak için) kılıf sheath (of a knife)
*kulagaï hırsızi hırsızlık thief; theft see *kulagu-
*kulag- ~ *kulagu- ~ *kulau- çalmak to steal related to *kulagaï
*kulugana fare, sıçan mouse, rat possibly originally an Ersatzwort related to the verb *kulagu- ‘to steal’
*kulusun kamış, bambu reed; bamboo
*kumï- (?~ *kumbï-) katlamak, bir araya toplamak, toparlamak, bir araya getirmek to fold, to bundle together, wrap up; to gather
*kura yağmur rain
*kurča keskin sharp cf. CT *kurč ‘tough, hard’
*kurdun hızlı, çabuk fast, quick
*kurïa- bir araya getirmek (tr.) to gather (tr.) This is the caus. form of *kurï- ‘to gather (intr)’
*kurïm ziyafet, şölen, düğün (ziyafet) banquet, feast; wedding (banquet) from *kurï- ‘to gather’, for which see *kurïa-
*kurïgan kuzu lamb
*kuruun parmak finger
*kuur kopuz ud, telli müzik aleti lute, stringed musical instrument cf. the cognate CT form *kopuz ‘id’
*kuuraï (?*kauraï) kuru dry
*kuyag zırh armour related to CT *kuyag
*küčün ~ *küčin güç güç, kuvvet strength, force cf. CT *kü:č
*küiče- sollamak to overtake see *güiče-
*küǰi tütsü, tütsü çubuğu, parfüm incense, incense stick, perfumery cf. Turkic *küži, probably itself a loanword
*küǰüün boyun neck
*küli- birleştirmek, bağlamak, sıkmak to bind, tie, tighten
*kümeli bir tür soğan kind of onion perhaps related to Turkic (NE) *kömürgen/*kövürgen
*kündü ağır heavy
*künesün erzak provisions
*kür- ulaşmak, varmak to reach, arrive
*kürge- göndermek, teslim etmek to send, deliver Originally the caus. of *kür- ‘to reach’
*küregen damat, kayınbirader, koca son-in-law; brother-in-law; husband Apart from Bur the modern languages have all developed from a disyllabic *kürgen
*kürien kapama vb. enclosure, etc cf. *korïa, *kotan
*kürǰeg ~ *kürǰe kürek kürek spade, shovel cf. CT *kürek ‘id’ < *küre- ‘to shovel; to row’
*küse- dilemek, istemek to wish, desire CT *küse- ‘id’
*küün kişi, insan person, human being
*lauka göz salgısı secretion of the eye see *nauka
*lausa katır mule Loanword from Chinese luózi ‘id’
*loŋka şişe bottle probably a foreign word; possibly a dissimilation of an earlier *nɔnka
*maa ~ *maï işte, al, al işte here, take it, here you are cf. the opposite term *alï ‘give me’
*maaǰï- kaşımak to scratch
*maara- melemek to bleat see *maïla-
*magalaï ~ *malagaï şapka, başlık hat, headgear
*magta- övmek to praise
*maïla- and *maara- melemek melemek to bleat possible cognate CT *maŋra- (?< *baŋra-)
*maïrug eğri, eğimli crooked; slanted
*makalaï şapka hat see *magalaï
*mal mal evcil hayvanlar, çiftlik hayvanları domestic animals, livestock Wanderwort probably borrowed from Turkic; also in Iranian; ultimately probably from Arabic māl
*malagaï şapka hat see *magalaï
*malta- kazmak, oymak to dig, excavate
*mana- nöbet tutmak, gözcülük etmek to guard, keep watch possibly from PM *bana-
*managaar, *margaasï, etc sabah, yarın morning; tomorrow
*manan buğu, sis mist, fog cf. *budaŋ ‘mist’
*maŋgïr, *maŋgï(r)sun yabani soğan (vb. soğanlı bitkiler) wild onion (and similar bulbous plants)
*maŋgus bir tür (genellikle dişi, çok başlı, insan yiyen) iblis, büyük bir yılan a type of (usually female, many-headed, human-eating) demon; a large snake
*maŋlaï alın forehead
*margasï yarın tomorrow see s.v. *managar
*marïan ~ *maraan et, şişmanlık derecesi (çoğunlukla besi hayvanlarındaki) flesh; degree of fatness (usu. of livestock)
*marïa- casusluk yapmak, dikizlemek, sinsice izlemek, sessizce yaklaşmak to spy on, to peek; to stalk, approach stealthily
*marta- (< *umarta-) unutmak to forget
*mau kötü bad
*mede- bilmek to know
*melekei kurbağa frog see *menekei
*mendü barış(çıl), sakin(lik), sağlık, esenlik, alışıldığı gibi peace(ful), tranquil(ity); health, well-being; as usual
*menekei kurbağa frog PM root may have been *mene- or *bene-
*meŋge ben ben, doğum lekesi mole, birthmark related to CT *beŋ ‘id’
*mergen zeki, bilge, yetenekli, iyi nişancı smart, wise, talented; good marksman
*metü gibi, kadar like, as... as
*mïkan et meat
*mïlaa kırbaç whip see *mïnaa
*mïnaa kırbaç whip
*mïŋgan bin "1000" thousand
*modun ağaç, odun tree; wood
*mogaï yılan snake
*mogadur and *mokudag kör, kesmeyen blunt, dull
*mokïn reçine resin see *bokï
*mona gelecek future-
*moŋgal Moğol Mongol cf. Dag maŋŋələm ‘broomcorn millet’ < *moŋgal amun
*morïn at horse
*möčir yeşillik foliage cf. *nabčïn ‘leaf’, *salaa ‘branch’
*möer tekerlek jantı rim of a wheel
*möere- böğürmek mölemek, böğürmek to moo, low may be related to the synonymous Turkic *müŋre- Ultimately an onomatopoeic
*möersün ~ *möŋgersün kıkırdak cartilage, gristle
*möǰki- izini sürmek to trace possibly in some way related to *mör ‘track, etc’
*mölkü- emeklemek, sürünmek, tırmanmak to crawl, creep, clamber
*mölsün buz ice PM root may be *möl-
*möltül- çıkarmak, çözmek to take off, undo *möltüre- ‘to fall off, come loose’
*mön gerçek, doğru, aynısı, tam, öyle real, true; the same, this very; it is so
*möndür dolu hail Somehow related to *mölsün ‘ice’? cf. the Shirongol word *ǰarma
*möŋgersün kıkırdak cartilage, gristle see *möersün
*möŋgün (?and *meŋgü) gümüş silver
*mör iz, patika, yol track, trail; path, road
*mören göl river Several modern forms suggest *müren
*mörgü- kafa tokuşturmak, bağ eğmek, ibadet etmek, tokuşmak, toslamak to touch with ones forehead; to bow; to pray; to butt; to run into sb MMo and the Shirongol languages point at a CM *mürgü-
*möri ~ *mörü omuz shoulder cf. *dalu ‘shoulder-blade’
*möški- izini sürmek to trace see *möǰki-
*mukur körelmiş blunt cf. the verb *moku- (not listed); see *mokudag above
*muruï ~ *murïu eğri, eğimli crooked, slanted cf. Baoanic *maïrug ‘id’
*muškï- bükmek to twist
*mürgü- başla selamlamak vb. to bow, etc see *mörgü-
*naa- bu taraf this side see *ïna-
*naad- oynamak to play
*nabčïn yaprak, yeşillik leaf, foliage cf. CM *nabaa ~ *namaa ‘foliage’
*nagaču dayı maternal uncle
*naïman sekiz "8" eight cf. *nayan ‘eighty’
*naïr uyum, uzlaşma, bayram harmony; joyous gathering, feast see *naïra-
*naïra- uyuşmak, uzlaşmak (intr.), uyum içinde olmak to mix, combine (intr), to be in harmony
*naïta- hapşırmak to sneeze Many languages suggest a pseudo-causative form *naïtaa-
*naǰagaï tembel lazy see *nasïgaï
*naǰïr yaz summer cf. the more common CM *ǰun ‘summer’
*namukan > *nomukan nazik, sessiz, sakin, uysal, dürüst gentle, quiet; calm, tame; honest
*namur sonbahar, güz autumn, fall
*naran güneş sun
*narïn narin, ince (kalın olmayan) thin, fine (not coarse)
*nasïgaï yavaş, tembel slow, lazy cf. the synonyms *ǰalkaï and *kašaŋ
*nasun yaş (year of) age may be from CT *ya:š ‘id’ cf. *hon ‘(the duration of a) year’, *ǰil ‘(calendar) year’
*nau- (?*no-) nişan almak, (bir hedefi) vurmak to aim, to hit (a target)
*nauka burun akıntısı, gözle boşaltılan mukus rheum, mucus discharged by the eye
*naur göl, gölet lake, pond
*nayan seksen "80" eighty cf. *naïman ‘eight’
*nee- açmak to open
*neile- toplamak, birleşmek, katılmak, karışmak to gather, unite, join; to mix derived from *nei ‘agreement, etc’, attested in the central languages
*neke- dokumak to weave
*nekei koyun derisi (giysi) (garment made of) sheepskin
*nekelei evlilik dışı çocuk illegitimate child
*neken bir "1" one see *niken
*nembe- ~ *nemle- (bir battaniye vb. ile) örtmek to cover (with a blanket, etc)
*nembee ~ *nemlee, *nembesün ~ *nemlesün, etc örtü, battaniye cover; blanket from *nembe- ‘to cover’
*neme- eklemek to add
*neŋǰi- ~ *negǰi- aramak to search
*nere isim name
*nere- aşağı bastırmak, -e sığdırmak, bir şeye, bir şeyin içine koymak to press down, to fit into, to put sth on sth
*neü- taşınmak, göç etmek to move, nomadize
*neüresün odun kömürü charcoal
*nïa- yapışkan olmak, yapışmak, yapıştırmak to be sticky; to stick, paste, glue
*nïdanï hon geçen yıl last year
*nïdurga yumruk yumruk fist related to CT *yïdruk ‘id’
*nïgursun omurilik spinal marrow see *nugursun
*nïku- ovmak, bastırmak, yoğurmak to rub, press, knead
*nïlbusun gözyaşı tears cf. also the (less widespread) verb *nïlbu- ‘to spit’
*nïlka (bir ailenin çocuklarından) en küçüğü, bebek the youngest (child of a family), baby possibly in some way related to CT *ya:š ‘young’, but CM *ǰalau ‘young’ is a more likely cognate of this CT word
*nïraï yeni doğmuş newly-born
*nïruun arka back
*nïs-/*nis- uçmak to fly
*nïsun sümük, nazal mukus snot, nasal mucus perhaps related to *nii- ‘to blow one’s nose’. cf. also *nïsukaï ‘runny-nosed (person)’
*nïu- saklamak to hide
*nïun erkek çocuğu boy cf. *köbeün ‘son’
*nïur yüz face
*ničügün çıplak, açık naked, bare
*nidü- yumruklamak, ezmek to pound, crush
*nidün göz eye PM root may have been *ni-
*nii- to blow ones nose perhaps from *nïï-, if related to *nïsun ‘snot’ above
*niǰiel her bir one each
*niken ~ *neken ~ *negen ~ *nige bir "1" one
*nimgen yufka, zayıf, ince thin, flimsy, fine
*noasun yün wool see *nogasun
*nogaan yeşil green
*nogasun, *noasun, *uŋgasun yün yün wool related to CT *yuŋ ‘id’
*nogta yular halter
*noïr uyku sleep with the additional meaning ‘pancreas’
*noïtan ıslak wet perhaps related to *nor- ‘to become wet’
*nokaï köpek dog PM root may be *no-
*nom doktrin, din, kutsal kitap, kitap doctrine; religion; scripture, book foreign word, ultimately Greek
*noman mole; vole; zokor Often used with *sokar ‘blind’ (which is apparently the origin of the international name zokor)
*nomukan nazik gentle see *namukan
*nor- ıslanmak, sırılsıklam olmak to become wet, soaked perhaps related to *noïtan ‘wet’
*noyan efendi, şef lord, chief
*nögči- geçmek to pass The central forms with -c- suggest *nögče-
*nögee (?*nökee) diğer other Also compare the functional development of *öer- ‘self’
*nöker arkadaş, eş friend; spouse
*nöke- yamalamak to patch *nöke-esün ‘patch’; cf. *hüde- ‘to patch’, *kalaasun ‘patch’
*nugasun ördek duck
*nugura- bükülmek, katlanmak to be bent, to be folded
*nugursun omurga spinal marrow
*numun yay bow
*nura- çökmek, parçalanmak to collapse, crumble cf. *embüre-, *yeüre-
*nutug (?) kamp, doğum yeri, bölge camp; homeland, region cf. *(n)uŋgasun ‘wool’
*nüken delik hole The QG languages mostly favour a CM *nöken
*nümǰige yağ fat, oil
*oačï- avurtlu yudumlamak, içmek to take a sip, drink Turkic counterpart *avurtla-
*oalï keser adze
*obaa taş yığını, şamanist taş yığını şeklindeki anıt stone heap, shamanistic cairn
*obag aile adı, klan family name; clan see *omag
*očï- gitmek to go see *eči
*od- gitmek to go
*odua şimdi now see *edüe
*ogsï- kusmak, istifra etmek to vomit, throw up cf. the more common verb *böelǰi- ‘id’
*oïn düşünce, akıl thought, intellect
*oïra yakında nearby cf. the (near) synonymous *čaada in Baoanic, and *döte
*oǰagaï penis penis cf. *kïrǰaŋ
*oka- (?*hoka-) sevişmek to have sexual intercourse
*okïn kız çocuğu, kız daughter, girl see *ökin
*ol- bulmak, almak, elde etmek to find; to get, obtain
*olan çok many
*olaŋ kolan (atın) karın kuşağı bellyband (of a horse) perhaps related to CT *kolan (?*kolaŋ) ‘saddle-girth’
*olusun kenevir hemp
*omag ~ *obag klan, aile, aile adı clan, family; family name
*omag cesaret, kibir, kurum courage; arrogance, haughtiness
*oŋgača tekne, çukur boat; trough
*onï/*ona (?*honï) ok üzerinde bulunan çentik notch on an arrow cf. also *onubčï (?) ‘knife for making notches in arrows’
*ora iz, kalıntı, ayak izi, parmak izi track, trace, footprint, fingerprint
*ora- girmek to enter
*oraa (?*orïa) vahşi, evcilleşmemiş, evcilleştirilmemiş wild, untamed, undomesticated cf. *emlig
*oraï akşam, geç evening; late
*oran orun yer, mevki, koltuk, takt, yatak, ülke place, spot; seat; throne; bed; country cf. CT *orun ‘place’
*orkï- atmak, çöpe atmak, terk etmek, salıvermek, reddetmek to throw, cast away; to abandon, release; to put cf. *soŋgu- which is spelled so’onggu- in SH
*oya- dikmek to sew
*öber, *öbür kucak bosom see *ebür
*öbür güney yamacı southern slope see *ebür
*öčeen az few see *čöen
*öčügedür (< *öčigen üdür) dün yesterday
*öčüken minik, küçük little, small see *üčüken
*ödken kalın, yoğun thick, dense may go back to a PM *öčken (*öǰken)
*ödme (and *ödmeg) ekmek bir tür ekmek ya da kek kind of bread or cake cf. CT *etmek ‘bread’, which also has variant forms *ekmek and *epmek which were borrowed by Moghol
*ödür gün day see *üdür
*öede yukarı, yukarı akıntı, yukarıda upwards, upstream; above
*öer- kendi self
*öere diğer, farklı other, different possibly related to CT *özge ‘other’
*öermiče diğer other
*ög- vermek to give
*ökin (~ *okïn) kız çocuğu, kız daughter, girl
*ölegčin etçil hayvanların dişisi, dişi köpek female of carnivorous animals; she-dog
*ölegei beşik cradle
*öles- acıkmak to be hungry
*örgü- takılmak to hang see elgü-
*ölmei adım instep
*ömüdün pantolon trousers see *emüdün
*ömdegen (?< *emdegen or *emdügen) yumurta egg
*öndege yumurta egg see *ömdegen
*öndür (?*höndür) yüksek high cf. *üdür ‘day’
*önečin yetim orphan(ed)
*öŋge renk, görünüş colour; appearance related to CT *öŋ ‘colour’
*öŋgere- geçmek to pass by
*ör şafak dawn often used with *čaï- ‘to become white’ or *gei- ‘to become bright’
*öre mide (çukuru) (pit of the) stomach
*öreče diyafram diaphragm probably derived from *öre
*öreele type of hobble and *öreesün ‘half (one of a pair)’
*örege çatı penceresi skylight see *erüke
*öreme süt kaymağı skin on boiled milk
*örgen geniş, enli, engin broad, wide, vast
*örgeesün, *örgesün diken thorn
*örgü- kaldırmak to lift see ergü-
*öri borç debt
*örmege örmek kind of coarse fabric related to CT *hö(:)r-mek from the verb *hö(:)r- ‘to plait’
*örüke skylight, smoke-hole (of a yurt)
*ös- büyümek to grow
*öskel- (?*hisköl-) tekmelemek to kick
*ösegei topuk heel cf. *ǰauǰaï
*öteg gübre dung possibly related to Turkic *ötük
*ötege (and *ötegü) yaşlı, yaşlı adam old, old man also used as an Ersatzwort for ‘bear’, usually in the form *ötege
*ötel- yaşlanmak, yaş almak to get old, to age cf. *ötege/*ötegü
*öyee besi, yem feed, fodder
*saa- sağmak to milk
*saaral name of several colours of horses coats (usu. shades of grey)
*saarï sağrı kalça, arka kısım, deri türlerinin isimleri buttocks, hindquarters; names for types of leather related to CT *sagïr or *sagrï
*saaǰagaï saksağan magpie see *saǰagaï
*saba kap, kapkacak vessel, household container; utensil
*saba- vurmak to beat
*saču- saçmak serpmek, saçmak, dökmek to sprinkle, scatter, shed related to CT *sač- ‘id’
*sačura- saçmak, saçılmak serpilmek, saçılmak, dökülmek to be sprinkled, scattered, shed cf. also CT *sačra-
*sagad ~ *sagadaï ~ *sagag karabuğday buckwheat
*saïkan güzel, yakışıklı beautiful, good-looking
*saïn iyi good
*saïnug öküz, teke ox; billy-goat see *seinüg
*sakal sakal sakal beard related to CT *sakal ‘id’
*sakï- sakınmak, korumak, muhafaza etmek, bekçilik etmek to wait; to protect; to guard, keep watch perhaps related to CT *sa:k- ‘to think’ cf. *mana-
*sal sal sal raft related to CT *sa:l ‘id’
*sal- çözülmek, parçalanmak, bölünmek to loosen; to be divided; to part
*salaa dal, parmaklar arasındaki boşluk branch; space between fingers
*salkïn rüzgar wind
*sam tarak comb
*samla- taramak to comb
*samur- savurmak savurmak, kepçeyle doldurmak ya da boşaltmak, karıştırmak to throw up in the air and scatter; to ladle; to stir reminiscent of CT *savru- ‘to winnow’
*sana- sanmak to think cf. *bodo-
*sančïg zülüf hair on the temples
*sar yırtıcı kuş [çeşitli türler] bird of prey [several species]. Rather poorly attested
*sara ay moon; month
*sarïmsag sarımsak sarımsak garlic related to CT *sarïmsak ‘id’
*sarïsun zar, ince deri membrane, thin skin
*sarta- Müslüman Muslim foreign word related to Turkic *sart
*sau- oturmak, yerleşmek, yaşamak to sit (down); to settle down, to live
*saulga kova, gerdel bucket, pail cf. Turkic *sagu ‘bucket’ (from *sag- ‘to milk’) possibly related to *saa- ‘to milk’
*saǰagaï saksağan saksağan magpie probably related to CT *sagïzgan ‘id’
*sečen zeki, akıllı intelligent, bright
*seči- dürtmek, kakmak, sokmak, delmek to poke, prod, prick, pierce
*sedki- düşünmek to think
*sedkil kalp (fig.), akıl, düşünce heart (fig), mind, thought
*seer omurga, belkemiği backbone, spinal column perhaps related to CT *seŋir
*sei- çıkarmak, yolmak to pull out, to weed
*seil- oymak, kazımak to carve, engrave
*seinüg ~ *saïnug (kind of) ovid or bovid cf. *serke and *teke
*seleme kılıç sword
*sələ ütü iron perhaps an early loanword from Tungusic in view of Tungusic *sələ ‘iron’
*sem, (diminutive) *sem-ken ‘sessiz', (instrumental); *sem-eer ‘sessizce, gizlice, çaktırmadan’ *sem-ken silent, (instrumental); *sem-eer silently, secretly, stealthily
*semeǰin semiz yağ (bağırsak çevresinde) fat (around the intestines) ossibly related to CT *semiz ‘fat (adjective)’
*seri- sezmek uyanmak, uyanık olmak to wake up, be awake cf. CT *sez- ‘to notice, be aware of’ (? and *sere- ‘to notice, feel’)
*seriün serin cool
*serke hadım edilmiş teke castrated billy-goat
*setel- kırılmak, yırtılmak, açılmak (intr.) to break, tear, crack open (intr)
*setere- kırılmak, yırtılmak, açılmak (intr.) to break, tear, crack open (intr)
*seüder gölge shadow
*seüǰi kalça, kalça kemiği hip, hipbone
*seül kuyruk, son tail; end
*seüresün iç çekmek sigh
*sïa ayak bileği ankle see *sïgaï
*sïba- sıvamak, sürmek to plaster; to smear on
*sïbar çamur, balçık mud, loam
*sïbaun kuş bird cf. *bïldïur
*sïbkara- sıkılmak, akmak, sıvıyı kaybetmek, boşaltılmak to be squeezed out, to flow out, to lose fluid, to be emptied apparently originally an intransitive form of *sïbka- ‘to remove the fluid from sth’
*sïčua kırbaç whip cf. also Manchu šusiha cf. *mïnaa
*sïgaï ~ *sïa aşık kemiği, oyunlarda kullanılan kemik anklebone; bone used in games
*sïgaï- (~ *sïgaa-) göz atmak, gözetlemek, gözünü dikmek, dik dik bakmak to peep at, spy on; to gaze at, to stare
*sïïra bacak leg
*sïka- sıkmak sıkmak, bastırmak, sıkıştırmak to squeeze, press, pinch related to CT *sïk- ‘id’
*sïluun düz (kelimenin tam anlamıyla), dik, dürüst straight (literally); upright, honest
*sïlǰa koyun kenesi sheep tick
*sïmalï- (?*sïmal-) katlamak, sarmak to tuck up, roll up
*sïmtara- körelmek, sakinleşmek, zayıflamak to become blunt, calm, weak
*sïmuul sivrisinek mosquito reminiscent of CM *simi- ‘to suck’
*sïnaa kama, şakak, çıkıntı wedge; temple of the head; promontory
*sïnaga kaşık, kepçe spoon, ladle, scoop
*sïndasun tendon tendon
*sïra sarı yellow
*sïra- kızartmak to roast
*sïrau/*sïrua/*sïroï yeryüzü, zemin, toprak, toz earth, ground, soil, dust
*sïrga certain horse colour, isabella, etc cf. *sïra ‘yellow’
*sïrgolǰïn karınca ant
*sïrgu- nüfuz etmek, geçirmek, sokmak to penetrate; to get through; to insert
*sïrï- (genellikle bir ayakkabı tabanını) dikmek to stitch (usually the sole of a shoe)
*sïrka yara wound
*sïro sivri uçlu çubuk, şiş pointed stick; spit
*sïta- ateş yakmak, yakmak (intr.) to catch fire, to burn (intr.) *sïtaa- ‘to light (a fire), to burn, set fire to’
*sïurgan fırtına storm
*siber (?*siberi) avuç içi ya da ayaklar üzerindeki ter sweat on the palms or feet
*sibüge (?*sibege) baykuş awl
*side- dikmek, dikiş dikmek, teyellemek to sew, stitch, baste
*sidün diş ? diş tooth perhaps a collective form from a PM root *si-
*sie- işemek to urinate see *siesün ‘urine’
*siesün sidik urine
*silbi incik, kavalkemiği shank, shin
*sileü(l)sün vaşak lynx
*silgüd- sallamak, titretmek to shake, tremble
*sili ense nape of the neck
*silön (?) et suyu, çorba meat broth; soup
*silükei tükürük, salya saliva; slobbering
*silüsün, and possibly to *silön. Cf. also MMo SH šilemelce- H140 salya akıtmak to salivate
*silüsün salya saliva
*sime(n) meyve suyu juice perhaps related to CM *simi- ‘to suck’
*simi- emmek to suck
*simtere- erimek to melt see *sïmtara-
*sini (?~ *sine) yeni new
*siŋge- sinidirilmek ve (güneş) batmak to be digested, and (of the sun) to set cf. CT *siŋ-
*siŋgen ince, sulu thin, watery probably from *siŋge-
*sirbüsün (?*sirbösün) tendon, kas tendon, muscle
*siree masa table
*sirüün kaba coarse
*sisegei keçe felt see *isegei
*siü- süzmek, süzerek ayırmak, köpüğünü ya da kaymağını almak, bir sıvıyı boşaltmak to strain, filter; to skim off; to scoop out of a fluid
*siüči keski chisel perhaps in some way related to CM *sibege ‘awl’?
*siüderi(n) çiğ dew
*siür süpürge, ince dişli tarak broom; fine-toothed comb
*siür- süpürmek to sweep
*siüsün meyve suyu, kurban etinden başkasına verilen pay juice; portion of meat allocated to a certain person
*sočï- ürkmek to be startled
*sogaa dişi karaca, dişi geyik doe, hind reminiscent of CT *sïgun ‘deer’
*sogta- sarhoş olmak to be drunk
*sokar kör (kişi) blind (person)
*solagaï sol sol, sol taraf left, left hand side related to CT *so:l ‘left’, *so:l-ak ‘left-handed (person)’ cf. *ǰeün ‘left’
*solaŋga gökkuşağı rainbow
*sona at sineği gadfly, horsefly
*sonas- duymak to hear cf. *čïŋla- ‘to listen’
*sonïn haber, yeni, haber değeri olan, ilginç news; new, newsworthy, interesting
*sonǰï- dalga geçmek, taklit etmek to mock; to imitate
*soŋgïna soğan soğan onion The CM word was probably borrowed from a CT diminutive *sogan-kïña from *sogan ‘onion’
*soŋgu- (~ *suŋgu-) seçmek, elemek, ayırmak to choose, select, elect cf. CM *ïlga-
*sorbï baston, yürüme değneği cane, walking-stick
*sora- soğurmak sormak to suck related to CT *so:r- ‘id’ cf. *simi-, *köke-
*sorïsun "yenilebilir yabani pırasa çiçekleri" ve diğer soğanlı bitkiler edible flowers of wild leek and other bulbous plants.
*sormusun kirpik eyelash cf. *hanï-ska
*soyaa stalk, shoot; fang, tusk
*söem karış, baş parmak ucuyla serçe parmak ucu arasındaki mesafe small handspan, the space between thumb and index finger
*sögee- azarlamak, lanetlemek, suçlamak to scold, curse, blame probably related to CT *sö:k- ‘to scold’ cf. *karïa-
*söged- çökmek diz çökmek to kneel reminiscent of Old Turkic sök- ‘id’
*ebüdüg diz knee
*söike küpe earring
*sölsün (~ *čölsün) öd, safra gall bladder; bile
*söne- sönmek sönmek to go out (fire) related to CT *sö:n- ‘id’
*söni gece night
*sösün öd gall bladder see *sölsün
*subag hendek, kanal ditch, canal probably related to CT *suba- ‘to water’, from *sub ‘water’
*subaï kısır (çiftlik hayvanları) barren (of livestock) cf. *kïsuraŋ
*subud inci pearl see *subusun
*suburgan stupa, pagoda stupa, pagoda from Sogdian, via Turkic
*subusun inci pearl perhaps from a PM root *subu-
*sučal- çözmek, sökmek, ayırmak, boşluk açmak to unravel, undo, take apart, to make gaps
*sudal damar vein, etc see *sudasun
*sudasun kan damarı, damar, arter blood vessel, vein, artery
*sugul- uzun ve ince bir nesneyi çıkarmak, kınından çıkarmak to pull out a long thin object, to unsheath perhaps with a variant *ǰugul-
*sula bol, gevşek, boş loose, lax; empty
*sumal çanta bag
*sumun ok, kurşun arrow, bullet
*sundula- to ride on a horse with a passenger or luggage in front or behind cf. *deür-
*sun(u)- esnemek, genişlemek (intr.) to stretch, extend (intr) CT *su:n- ‘to stretch, extend’ *sunïa- ‘to stretch oneself’, *suŋga- ‘to stretch, extend (tr)’
*sur deri şerit, deri kayış strip of leather, leather strap
*sur- öğrenmek to learn
*sura- sormak sormak to ask may be related to CT *sɔr-
*suu (~ *sugu) koltuk altı armpit
*sü(n) ~ *üsün süt milk
*sübe küçük deliği, iğne deliği small hole, eye of a needle
*sübee böğür, göğsün yan tarafı flank, side of the chest
*süǰig süzmek inanış, inanç faith, belief from CT *süzüg ‘pure’, from the verb *süz- ‘to filter’
*süke balta axe
*süme tapınak, Buda heykeli temple; Buddha effigy
*sünesün can, ruh soul
*sür ihtişam, heybet, kudret, güç grandeur, majesty, might, power
*ta siz (çoğul ve/ya da nezaket belirtirken) you (plural and/or polite)
*taa- to guess; to suppose probably related to CT *tap- ‘to find’
*taala- hoşlanmak, sevmek, okşamak to like, to love; to caress related to CT *tapla- ‘to be pleased’
*tabï- koymak to put see talbï-
*tabïn elli "50" fifty
*tabun beş five cf. *modun ‘wood’ for a similar case
*taï- tapınmak adak sunmak, kurban etmek to make an offering, to sacrifice related to CT *tap- ‘to worship’, which indicates a PM form *tahï- < *tapï- cf. the unrelated but semantically overlapping *takï-
*taïl- sökmek, çözmek, açmak to undo, untie, unwrap
*talbï- koymak to put The Monguor languages continue to distinguish the two
*taka nal horseshoe
*takï- hizmet etmek, ibadet etmek, adak sunmak to serve; to worship, to make an offering cf. *taï-
*takïa tavuk chicken
*talbï- koymak, bırakmak, koyvermek, salıvermek to put, lay down; to release, let go of
*talkan un, kavrulmuş un, ekmek flour; roasted flour; bread related to CT *talkan
*tamtul- ezmek, kesmek, parçalamak to smash, to rip, to tear to pieces *tamtura- ‘to be smashed, torn, ripped’
*tamu- and *tomu- (*toma-) eğirmek, ip ya da ipliği eğirmek to rub; to twist or spin thread or rope
*tana büyük inci large pearl cf. *subud ‘pearl’
*tanï- bilmek, tanımak to know, to recognize
*taŋlaï damak palate the PM root may have been *taŋ-
*tarag ekşi süt, kesilmiş süt, yoğurt, süzme peynir vb. sour milk, clabbered milk, yoghurt, cottage cheese, etc
*taragaï or *tarakaï daz uyuz, daz mange; bald apparently related to CT *taz ‘bald’
*tarbagan dağ sıçanı marmot the PM ‘root’ may have been *tarba-
*targun şişman (adj.) fat (adj)
*tarï- ekmek, dikmek to sow, plant related to CT *tarï- ‘id’
*tarïan ekin, tane, tahıl, tarım alanı crop; grain, cereal; agricultural field related to CT *tarïg ‘wheat’
*tarïkï beyin brain cf. *heki(n)
*tarka- dağılmak, yayılmak, ayrılmak to scatter, spread, disperse
*tasma deri şerit, kayış strip of leather, thong
*tasura- ayrılmak (intr.) to break (intr)
*tata- çekmek to pull in many languages also ‘to grind, mill’, or ‘to smoke’
*tau- sürmek (genellikle hayvanları) to drive (usu. animals)
*taulaï tavşan ? yabani tavşan hare
*taun and/or ?*tagan/*tagun küçük karga jackdaw related to the synonymous CT *taŋan
*tayag dayamak çubuk, baston stick, walking cane derived from the CT verb *taya- ‘to support’ cf. *sorbï
*tebeg (?*tebüg) tenis topu shuttlecock apparently borrowed from CT *tepük, derived from *tep- ‘to kick’
*tebene (?*temene) büyük iğne large needle related to CT *temen ‘id’
*teberi- kucaklamak to embrace
*tebsi tabak, çanak plate, dish from Chinese diézi, perhaps via Turkic *tevsi
*tede şunlar those see *tere
*teeli aks axle see *teŋgeli(g)
*teermen değirmen değirmen mill related to CT *tegirmen ‘id’ in the QG languages *termen
*tegsi yüzey, düzlük level, even cf. *tübsin
*tegüs- bitirilmek (intr.) to end (intr)
*teimü böyle, bu tür such, that kind of
*tein böyle, öyleyse like that, so cf. *teimü above
*teingi- < *tein ki- bu şekilde yapmak to do that way from the pronominal root *te-, cf. also *tere ‘that’, *tende ‘there’
*teǰie- beslemek, büyütmek to feed, nourish
*teke teke teke billy-goat related to CT *teke ‘id’ cf. *ukuna and *serke
*temeče- mücadele etmek, çabalamak, kendini göstermek, rekabet etmek to struggle, to strive for, to exert oneself, to compete
*temeen deve deve camel related to CT *teve ‘id’
*temgü- toplamak, almak to gather, pick up
*temtel-, *temtere- dokunmak, ellemek to feel, grope
*temür demir ütü iron related to CT *temir ‘id’
*tende orası there The same stem as *tein ‘like that’, *tere ‘that’, etc
*teŋgeli(g) aks axle
*teŋgeri tanrı, tengri gökyüzü, hava, cennet, tanrı sky, weather; heaven; god related to CT *teŋri ‘id’ in Shirongol ‘sky’
*tere (and *te?) o (cinsiyet farketmeksizin canlı veya nesneler) that; s/he, it
*tergen at arabası cart
*teriün baş head with many derived meanings such as ‘chief’ and ‘beginning’
*teü- toplamak, almak (ör. kurutulmuş gübre ya da yakılacak odunu) to gather, pick up (e.g. dried dung or firewood) cf. *temgü- ‘id’
*toa(n) numara, figür number, figure
*toala- saymak to count from *toa(n) ‘number’ above
*toarag and *tobarag toprak yeryüzü, toz, toz bulutu, toz zerresi earth; dust, dust cloud, speck of dust from Turkic word *toprak ‘earth’ cf. *toasun ‘dust’
*toarï- etrafında dönmek, çevresinde dönmek, etrafını sarmak to turn around; to circle; to enclose
*toasun toz toz dust perhaps related to Turkic *tog ‘id’ or *topa ‘id’
*tobčï düğme button
*togaan tencere, tava, kazan pot, pan, cauldron cf. *kaïsun
*togaraun (?*toguraun) turna (kuşu) crane (the bird)
*togta- istikrarlı durmak, hareketsiz durmak, durmak, şekillenmek to be steady; to stand still, to stop; to take shape
*tokaï dirsek elbow
*toku- (?*toka-) eyerlemek, bir şeyle örtmek to saddle, to cover with sth
*tokum (?*tokam) semer yastığı, ter bezi saddle-pad, sweat-cloth in some QG languages ‘felt’. derived from *toku-
*tolagaï kafa head see *hekin, *teriün ‘head’
*toma- iplik döndürmek vb. to spin thread, etc see *tamu-
*tor şebeke net related to CT *tor (?*to:r) ‘id’
*torga(n) ipek silk CT *torku ‘id’
*tosun yağ, tereyağı fat, oil, butter the PM root may have been *to-
*töbed Tibet Tibetan
*töe karış handspan
*töene dağlama, yakı cauterisation, moxibustion related to CT *tögün, originally ‘brand’, and *tögne- ‘to brand’ related verb *töene-
*töeri- kaybolmak to get lost cf. *ǰabka-
*tögerig daire ya da küre, yuvarlak, dairesel, küresel circle or sphere; round, circular, spherical
*töre- türemek türemek to be born or to give birth cf. CT *törü-
*tugul buzağı calf probably related to CT *toklï ‘id’
*tuïla- tüylemek, çiftelemek to buck; to kick with the hind legs
*tul- desteklemek to support
*tulga destek, kolon, sütun support, pillar, column
*tulum tulum kap olarak kullanılan hayvan derisi, deri çanta animal skin used as a container, leather bag cf. CT *tulum
*tur- to be or become emaciated
*turma turp turnip probably borrowed separate from CT *turma (of IE origin) by MMo and QG languages
*turuun toynak hoof
*tusa yardım, yarar, fayda assistance; benefit, profit cf. CT *tusa ‘id’
*tuš (> *tus) düz düz, dik, dikey, zıt straight, upright, vertical; opposite from CT *tuš ‘equal; opposite’
*tuturgan pirinç rice related to CT *tuturkan ‘id’
*tuu- inmek, aşağı çekmek to land, swoop down
*tuulga teneke, kurşun tin; lead
*tuura(ï) toynak hoof see sv turuʊn
*tübsin düz, düzlük, pürüssüz, sakinlik, sessizlik flat, level, smooth; peaceful, quiet
*tüimer (istenmeyen) yangın, bozkır yangını (unwanted) fire, steppe fire
*tüle- (*tüli-) ateşlemek, ateşe vermek, yakmak to light, set fire to, burn cf. Proto-Uralic
*tülien yakacak odun firewood derived from *tüle- (*tüli-)
*tülki- itmek to push
*tülkiür anahtar key derived from *tülki- ‘to push’
*türi- sürüklemek, itmek (listelenmemiş) to drag; to push (not listed).
*tümen tümen tümen, çokluk ten thousand; multitude Widely occurring Eurasian word related to CT *tümen ‘id’
*türei kaçak bootleg
*türgen çabuk, hızlı fast, quick
*türüün başta at first see s.v. *teriün
*tüsür- serpmek, boşaltmak, (metal) dökmek to sprinkle, to pour, to cast (metal) cf. *čïdku-, *ki-
*tüükei ~ *tüükü çiğ raw
*ubuǰï biberon feeding horn see *ugǰï
*učïr neden, durum, fırsat reason; circumstance; occasion
*učïra- buluşmak to meet the PM form may be *utïra-
*uda- geç kalmak to be late
*udku- kepçelemek to scoop up
*udurïd- and *udurï- liderlik etmek, yol göstermek to lead, guide apparently related to CT *uduz-, a caus. formation of *ud- ‘to follow’
*ugïa- (> *ugaa-) yıkamak to wash
*ugǰï, *ubuǰï biberon feeding horn, feeding bottle
*ugulǰa ibeks, dağ keçisi ibex, mountain goat also used for ornaments in the shape of stylized spiralling horns
*ugur- (?) atmak to throw
*uïla- ağlamak to cry
*ukana teke billy-goat
*ula ayağın veya ayakkabının tabanı sole of the foot (or shoe) related to CT *ul (?*hul)
*ulus ulus ulus, devlet, ülke people; state, country related to CT *uluš ‘id’
*umarta- unutmak to forget see *marta-
*umdaan içki, içecek drink, beverage cf. *umdaas- ‘to be thirsty’
*umdaas- susamak to be thirsty derived from *umdaan
*umsu (?*ümsü) yak hybrid cf. *kaïnag ‘yak’
*una- düşmek, aşağı inmek to fall, to come down cf. *bau- ‘to descend’
*unagan tay, at yavrusu foal, colt
*unta- uyumak to sleep
*untara- uzanmak, uyumak to lie down; to sleep
*uŋgasun yün wool see *nogasun
*uŋsï- ~ *umsï- okumak to read
*uran uz usta, zanaatkar, beceri, becerikli master, craftsman; skill; skillful related to CT *u:z ‘id’
*urgu- ortaya çıkmak, görünmek (genellikle gök cisimleri hakkında), büyümek, filizlenmek to come up, appear (usu. of celestial bodies); to grow, sprout
*urï- çağırmak, davet etmek to call; to invite
*urïda önce, erken before, earlier *urïdu ‘former, previous; front; south’. cf. *urïǰï
*urïǰï üdür dünden önceki gün the day before yesterday
*urïǰï hɔn geçen yıl the year before last
*urïǰïïn urïǰï üdür üç gün önce three days ago
*urtu (~ *utu ~ *utur) uzun long
*urug uruk evlilik yoluyla akrabalık relatives by marriage CT *urug, *urug tarïg
*urugsï ileri forward
*uruldu- yarışmak (atlar) to race (horses)
*urus- akmak to flow
*usun su water perhaps derived from a root *u-
*uu- içmek to drink cf. *ugǰï ‘feeding bottle’ and *oačï- ‘to drink’
*uuča uça arka, sakrum, çatal, kıç, sağrı back; sacrum; crotch, hindquarters, rump corresponds to CT *u:ča
*uur- (?) atmak to throw see *ugur-
*uurag ağız ağız, ağız sütü biestings, colostrum related to CT *aguz ‘id’
*uurga (?urga) urgan, atlan yakalamakta kullanılan ucunda ilmik olan sırık urga, pole with a noose at the end used for catching horses Not to be confused with *huraka ‘lasso, snare’
*übül (?*ebül) kış winter
*üčüken (?*öčüken) minik, küçük little, small cf. also *baga ‘small’
*üde öğle, gün ortası noon, midday
*üdesi akşamleyin, gece (in the) evening, (at) night
*üdesileŋ akşamleyin, gece (in the) evening, (at) night cf. also *ene üdesileŋ ‘tonight’
*üdür/*ödür gün day
*üge sözcük, konuşma word; speech
*ügei (?*ügüi) yok, olmaksızın, değil there is not; without; not in some languages also ‘poor’
*ügtee- çıkarmak, çekip çıkartmak to pull out, tear out cf. *sei-
*üile iş, eylem, mesele work, deed, affair
*üisün (?*uïsun, ?*uïlsun) huş kabuğu birchbark
*üǰe- görmek to see
*üǰüg ~ *üsüg harf, karakter, yazı letter, character; writing elated to CT *üžük, itself a loanword from an unknown source
*üǰüür uç, son tip, end see *hüǰüür
*ükü- ölmek to die
*üldü kılıç sword see *ildü
*üliger hikâye, masal, örnek, atasözü story, tale; example; proverb
*üle, *ülü değil not cf. the other negative particles *bisi, *bütegei, *ese, *ügüi
*ündesün kök root cf. *hïǰaur ~ *huǰaur ‘id’
*üne fiyat price
*ünen doğru TRUE
*ünien inek inek cow compare CT *in(g)ek ‘cow’
*ünügün çocuk (keçi) kid (goat)
*ürie genç aygır (üç, dört ya da beş yıllık) young stallion (of three, four, or five years)
*üsün süt milk see *süü
*ütergen ~ *ütürme harman yeri threshing floor perhaps a corruption of Turkic *örtgün ‘id’?
*üye eklem, boğum joint; generation
*üyee yem, yiyecek feed, fodder
*yaan and *yaun ne, ne tür what; what kind of cf. *yama, *yamar
*yaakï- ne/nasıl yapmak to do what/how (interrogative verb). apparently from *yaan + *ki-. see *yaan and *yaun
*yaara- acele etmek to be in a hurry
*yabu- gitmek, yürümek to go; to walk
*yada- yapamamak to be unable
*yadara- yorulmak to be(come) tired apparently an inchoative formation to *yada-
*yama ne, bir şey, şey what; something; thing
*yamar ne, ne tür what, what kind of
*yara ülser, yara, frengi ulcer, sore; syphilis in MMo and Dag ‘wound’
*yasun kemik(ler) bone(s) from a PM root *ya-
*yauma bir şey, şey something, thing cf. *yama ‘id’
*yaun ne what see s.v. *yaan
*yeke (?) geniş, büyük, muhteşem large, big, great
*yeren doksan "90" ninety
*yesün < *yersün dokuz "9" nine
*yeü- (?*yüü-) to scoop or ladle out and transfer into another container; transfuse, transplant, etc
*yeüdke- taşınmak, yer değiştirmek (tr.) to move, shift (tr.)
*yosun gelenek, alışkanlık, kural custom, habit, rule

Kaynakça değiştir