Tengri

Eski Türkçe

Bu sözcüğün, biçim ve içerik olarak Vikisözlük standartlarına ulaşması için elden geçirilmesi gerekmektedir.

Madde düzenleme ve Vikisözlük standartları ile ilgili bilgi
Bu sözcükte ayrıca şu sorunlar da bulunmaktadır:

• Bu söz(cük), ait olduğu dilin kullandığı Eski Türkçe alfabesinde yazılmamıştır.
• Bu söz(cük) varlığını ispatlayacak hiçbir kaynak içermemekte, lütfen kaynak eklenmesinde yardımcı olun.

Düzenleme yapıldıktan sonra bu not silinmelidir.

Özel ad

1. (din) Tanrı
   • "Allah Tengri". (İlahî Allah'ım anlamında kullanılmıştır) – Dede Korkut
   • “Kâfirler – Allah’ın gazabı üzerlerine olsun – göğe “Tengri” derler, aynı zamanda azametli gördükleri her şeyi, mesela bir dağı ya da bir ağacı da “Tengri” olarak adlandırır ve önünde secde ederler. Bunların sapkınlıklarından kaçarak Allah’a sığınırız.” – Kaşgarlı Mahmud
   • İslâm’a henüz girmiş olan Oğuz Türkleri herhangi bir zorluk ile karşılaştıklarında bakışlarını gökyüzüne yöneltip “Bir Tengri” derlermiş. – İbn-i Fadlan
   • "Allah'tan başka Tengri yok." – Süleyman Çelebi, (Mevlid-i Şerif)
   • Tengri Dağ, Tengri Göl. Çünkü Tengri ayrıca bir ruh kategorisinin de ismiydi, göğe bağlı tabiat ruhları.

Açıklamalar

• Tengri (Eski Türkçe): Gök (tanrısı). Eski Türkçe kaynaklarda Gök anlamına geliyor. Aynı cümle bilinmeyen bir zamandan beri bugünkü anlamı ile Tanrı biçiminde kullanılıyor.
• Tenger (Moğolca): Gök
• Tenger Etseg (Moğolca): Gök Baba. Gök tanrısının Moğollardaki ismi.

Çin kayıtlarına göre açıklamalar

Tengri: Gök (tanrısı). Bu cümlenin en eski kanıtları eski Çin edebiyatında Hsiung-nu (M.Ö. 1766-400) halkını anlatan yazılarda bulunmuştur. Çinlerin tcheng-li şeklinde verdikleri bu cümle hiç şüphesiz, iki heceli Tengri cümlesinin Çinceleştirilmesidir. Daha geç yazılmış kaynaklarda Çinler Tengri olarak teng-ning-li (ya da teng-yi-li) şeklinde üç heceli bir cümle veriyorlar. Ortaya -in’in eklenmesi Çin tercümelerinde normaldir ve üç heceli cümle Türk dillerinde kanıtlanmışsa da en eski kaynaklarda bulunmaz. Bu konu hakkında farklı fikirler var: Şimdiye kadar karşılaştırılmak amacıyla ortaya konulmuş Sümerce Dingir (Sümerlerin en yüksek Tanrısı) ve Çince T'ien (Gök)'den daha çok memnun bırakan (Eski) Türkçe Teng- (dönmek) olmuştur. Orhun Kitabeleri'nde ilk çözülen kelime olup Orhun alfabesiyle 𐱅𐰭𐰼𐰃 şeklinde yazılır.

Eş anlamlılar

• Bir Tengri, Kök Tengri, Tengri Dağ, Tengri Göl

Türk dillerindeki kullanımlar

• Azerbaycan Türkçesinde: Tarı/Tanrı,
• Çuvaş Türkçesi: Tura,
• Hakas dilinde: Tigir,
• Karaçay-Malkar Türkçesinde: Teyri,
• Karaim: Tangrı,
• Kırgız-Kazak Türkçesinde: Tengri,
• Kuman: Tengre,
• Tatar dilinde: Tängre,
• Tuva dilinde: Deyri,
• Türkiye Türkçesinde: Tanrı.
• Yakutça: Tangara,