eşek

Türkçe

Haftanın sözcüğü – 2007, 11. hafta

Söyleniş

IPA: [eʃec]

Heceleme: e·şek, Çoğul: e·şek·ler

Köken

Eski Türkçe eşek sözcüğünün kökeni tartışmalıdır. Türk dillerinde eski çağlardan beri kullanılır (eşgek). Orta Türkçede "eşgek ya da "eşyek" olarak görülür. Eski Kıpçakçada eşek olarak geçer. Bazı araştırmacılara göre Ermenice ēş (eşek) sözcüğünden alınmıştır. Ancak, birçok araştırmacı Türkçe eşek sözcüğünün gerek Ermenice ēş gerekse Sümerce ansǔ (anşu=eşek) sözcüğüyle birleştirilemeyeceği görüşündedir. Daha yaygın ve daha çok kabul gören görüşe göre, Türkçe "eşek" sözcüğü ile Halaçça äşgä (<äşgäk) ve Moğolca elçǰigen (elçigen) sözcüğü arasında ilişki vardır. Sözcüğün iş ya da eş (yoldaş + (g)ek küçültme eki) kökünden türediği öne sürülmektedir. Hint-Avrupa dillerindeki sözcükler (Rusça işak, Farsça aşak, eşek) Türkçeden alınmıştır.

Ad

eşek (belirtme hâli eşeği, çoğulu eşekler)

[1] Eşek

Vikipedi

eşek hakkında Türkçe Vikipedi'de ansiklopedik bilgi bulabilirsiniz.

1. (atgiller) atgillerden, uzun kulaklı binek ve hizmet hayvanı, merkep, karakaçan, uzun kulaklı

   Arkadaşını böyle dar vakit eşeğin üstünde görünce koştu. - F. Baykurt

2. (mecaz) kaba, yeteneksiz, inatçı kişi
3. (halk ağzı) odun kesmek için kullanılan üç veya dört ayaklı sehpa
4. (halk ağzı) duvar örme, sıva yapma vb. işlerde kullanılan dört ayaklı sehpa

Çekimleme

eşek adının çekimi

		tekil	çoğul
yalın		eşek	eşekler
belirtme		eşeği	eşekleri
yönelme		eşeğe	eşeklere
bulunma		eşekte	eşeklerde
ayrılma		eşekten	eşeklerden
tamlayan		eşeğin	eşeklerin
iyelik
		tekil	çoğul
1. tekil	yalın	eşeğim	eşeklerim
	belirtme	eşeğimi	eşeklerimi
	yönelme	eşeğime	eşeklerime
	bulunma	eşeğimde	eşeklerimde
	ayrılma	eşeğimden	eşeklerimden
	tamlayan	eşeğimin	eşeklerimin
2. tekil	yalın	eşeğin	eşeklerin
	belirtme	eşeğini	eşeklerini
	yönelme	eşeğine	eşeklerine
	bulunma	eşeğinde	eşeklerinde
	ayrılma	eşeğinden	eşeklerinden
	tamlayan	eşeğinin	eşeklerinin
3. tekil	yalın	eşeği	eşekleri
	belirtme	eşeğini	eşeklerini
	yönelme	eşeğine	eşeklerine
	bulunma	eşeğinde	eşeklerinde
	ayrılma	eşeğinden	eşeklerinden
	tamlayan	eşeğinin	eşeklerinin
1. çoğul	yalın	eşeğimiz	eşeklerimiz
	belirtme	eşeğimizi	eşeklerimizi
	yönelme	eşeğimize	eşeklerimize
	bulunma	eşeğimizde	eşeklerimizde
	ayrılma	eşeğimizden	eşeklerimizden
	tamlayan	eşeğimizin	eşeklerimizin
2. çoğul	yalın	eşeğiniz	eşekleriniz
	belirtme	eşeğinizi	eşeklerinizi
	yönelme	eşeğinize	eşeklerinize
	bulunma	eşeğinizde	eşeklerinizde
	ayrılma	eşeğinizden	eşeklerinizden
	tamlayan	eşeğinizin	eşeklerinizin
3. çoğul	yalın	eşeği eşekleri
	belirtme	eşeğini eşeklerini
	yönelme	eşeğine eşeklerine
	bulunma	eşeğinde eşeklerinde
	ayrılma	eşeğinden eşeklerinden
	tamlayan	eşeğinin eşeklerinin

Bilimsel adı

• Equus asinus

Karşıt anlamlılar

• at, katır

Üst kavramlar

• canlı, hayvan, hizmet hayvanı, binek hayvanı, yük hayvanı, atgiller, tek tırnaklılar

Yan kavramlar

• at, katır

Alt kavramlar

• sıpa, Kıbrıs eşeği

Sözcük birliktelikleri

• Eşek sünnet oldu

Türetilmiş kavramlar

• eşek arısı, eşekbaşı, eşek cenneti, eşek davası, eşek dikeni, eşek hıyarı, eşek inadı, eşek kafalı, eşekkulağı, eşek marulu, eşek maydanozu, eşekoğlueşek, eşek otu, eşek sıpası, eşeksırtı, eşek şakası, eşek turpu, şeddeli eşek, uzuneşek, marsıvaneşeği, marsıvan eşeği, ocakeşeği, yaban eşeği, yereşeği
• eşeklik, Eşek Adası, eşek kitabı (harname)

Benzer sözcükler

• eşik, aşık

Deyimler

ananı eşek kovalasın, eşeğe gücü yetmeyip semerini dövmek, eşeğin büyüğü ahırda, eşeğin kulağına su kaçırmak, eşeğini boyayıp tekrar satmak, eşeğini önce kaybedip sonra bulmak, eşeğini sağlam kazığa bağlamak, eşek bağlasan durmaz, eşek derisi gibi, eşek başı mısın, eşek gibi, eşek gözlü, eşek hoşaftan ne anlar, eşek inadı, eşek kadar, eşek kafalı, eşek olsa anlar, eşek ölüsü gibi, eşek sıpası, eşek sikine kelebek konmuş gibi, eşek sudan gelinceye kadar dövmek, eşek şakası, eşekten düşmüş karpuza dönmek, eşek yükü kadar, eşek yükü taşımak, eşşoğlu beş kulak, nalını sökmek için ölmüş eşek aramak, ölme eşeğim ölme

Çeviriler

hayvan

• Afrikanca: donkie (af)
• Almanca: Esel (de) e
• Aşağı Almanca: Esel (nds)
• Aymaraca: urgu asnu (ay)
• Azerice: eşşək (az)
• Bulgarca: магаре (bg) (magare)
• Çekçe: osel (cs)
• Çince: 驢 (zh), 驴 (zh) [lǘ]
• Danca: æsel (da)
• Ermenice: ավանակ (hy) (avanak)
• Eski Türkçe: eşgek‎ (otk) (eşgek), eşyek‎ (otk) (eşyek)
• Estonca: eesel (et)
• Farsça: خر‎ (fa)
• Felemenkçe: ezel (nl)
• Fince: aasi (fi)
• Fransızca: âne (fr) e
• Friuli dili: mus (fur)
• Frizce: ezel (fy)
• Gagavuzca: eşek (gag)
• Galiçyaca: burro (gl)
• Gürcüce: ვირი (ka) (viri) [viri]
• Hausaca: jaki (ha)
• İbranice: אזנו‎ (he)
• İngilizce: donkey (en), ass (en)
• İrlandaca: asal (ga)
• İskoçça: asal (gd)
• İspanyolca: asno (es) e, burro (es) e
• İsveççe: åsna (sv)
• İsviçre Almancası: Esel (de)
• İtalyanca: asino (it) e
• Japonca: 驢馬 (ja), ろば (ja) [roba]
• Katalanca: ase (ca)
• Kazakça: есек (kk) (esek)
• Kırgızca: эшек (ky) (eşek), eşek (ky)
• Korece: 당나귀 (ko) (dangnagwi) [daŋ‮.‬na‮.‬gwi]
• Kürtçe: ker (ku)
• Lehçe: osioł (pl)
• Letonca: ēzelis (lv)
• Macarca: szamár (hu)
• Malgaşça: ampondra (mg)
• Mari dili: осёл (mhr) (osjol)
• Mokşa dili: ишме (mdf) ( išme )
• Marathi dili: गाढ़व (mr) (gāṛhav)
• Oksitanca: ase (oc)
• Osmanlı Türkçesi: hımâr (ota)
• Özbekçe: ешак (uz), eshak (uz)
• Peştuca: خر‎ (ps)
• Portekizce: burro (pt)
• Rumence: asin (ro)
• Rusça: осёл (ru) e (osyól) [osjól], ишак (ru) e (işak) [išák]
• Sarduca: ainu (sc)
• Sicilyaca: sceccu (scn)
• Sırp-Hırvatça: magarac (sh)
• Slovence: osel (sl)
• Somalice: dameer (so)
• Tatarca: işäk (tt)
• Telugu dili: యిచ్చేవాడు (te) (yiccēvāḍu)
• Türkmence: eşek (tk)
• Udmurtça: осёл (udm) (osjol)
• Uygurca: ئىشەق‎ (ug) (isheq)
• Volapük dili: cuk (vo)
• Yahudi İspanyolcası: azno (lad)
• Yakutça: осёл (sah) (osyol)
• Yunanca: γάιδαρος (el) (gáidaros)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "eşek" maddesi

Atasözleri

• adam adamdır, olmasa da pulu; eşek eşektir, olmasa da çulu
• adam ol, baban gibi eşek olma
• adam hacı mı olur ulaşmakla Mekke'ye, eşek derviş mi olur taş çekmekle tekkeye?
• baş ol da eşek başı ol
• bir katar deveyi bir eşek yeder
• boş eşek yorga gider
• canı yanan eşek attan yürük olur
• alçak eşek binmeye kolay, öksüz çocuk dövmeye kolay,
• atlar tepişir, arada eşekler ezilir,
• attan düşene yorgan döşek, eşekten düşene kazma kürek,
• baş ol da eşek başı ol,
• boş eşek yorga gider,
• canı acıyan eşek atı geçer,
• canı yanan eşek attan yürük olur,
• deve büyüktür amma beşini bir eşek yeder,
• el elin eşeğini türkü çağırarak arar,
• eşeğe altın semer vursalar yine eşektir,
• eşeğe gerdan kır demişler, zart diye osurmuş,
• eşeğe marifetini göster demişler, yıkılıp ağnamış,
• eşeğe cilve yap demişler, çifte atmış,
• eşeği bağla, işini sağla,
• eşeği dama çıkaran yine kendi indirir,
• eşeği düğüne çağırmışlar, ya odun eksik, ya su demiş,
• eşeğin kuyruğunu kalabalıkta kesme; kimi uzun der, kimi kısa,
• eşeğin ölümü köpeğe ziyafettir,
• eşeği sahibinin dediği yere bağla da varsın kurt yesin,
• eşeği saldım çayıra Mevlam kayıra,
• eşeği süren osuruğuna katlanır,
• eşeği yoldan çıkaran sıpanın oynaması,
• eşek at olmaz, ciğer et olmaz,
• eşek bile bir düştüğü yere bir daha düşmez,
• eşek çamura çökerse sahibinden gayretlisi olmaz,
• eşek eşeği ödünç kaşır,
• eşek hoşaftan ne anlar, suyunu içer, tanesini bırakır,
• eşek kocamakla tavla başı olmaz,
• eşek, kalağı kesilmekle küheylan olmaz,
• eşek kuyruğu gibi ne uzar ne kısalır,
• eşek küçüktür ama dokuz deveyi yeder,
• eşek (eşkin) eve gelmiş, yorga yolda kalmış,
• eşek ölecek de götü gülecek,
• geçti Bor’un pazarı, sür eşeğini Niğde’ye,
• her zaman eşek ölmez, on köfte on paraya olmaz,
• ölmüş eşek kurttan korkmaz,
• sen eşek olursan, semer vuracak çok olur,
• yük altında eşek anırmaz,
• eşek siken, osuruğuna katlanır

Gagavuzca

Köken

Eski Türkçe äshäk

Ad

eşek

1. (atgiller) eşek, merkep

Kırgızca

Ad

eşek

1. (atgiller) eşek, merkep

Türkmence

Ad

eşek

1. (atgiller) eşek, merkep

Kaynakça

• Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Kendi Yayını. ISBN 975-94 577-0-9.
• Nişanyan Sözlük'te: eşek maddesi
• Etymological Dictionaries - Andras Rajki