büyük

Türkçe

Haftanın sözcüğü – 2009, 5. hafta

Haftanın sözcüğü – 2009, 6. hafta

Köken

Osmanlı Türkçesi بويوك‎, Eski Türkçe 𐰋𐰇𐰘𐰜‎ (b²üy²k̥).

Söyleniş

• IPA^(anahtar): /by.ˈjyc/
• Heceleme: bü‧yük

Zıt anlamlılar

• küçük

Ad

büyük (belirtme hâli büyüğü, çoğulu büyükler)

1. erişkin, yetişkin kişi
2. (din) büyük abdest

   Büyüklerin tandır sefasına ayıracak zamanları yoktu. — A. Kutlu

3. (mecaz) derece, makam, rütbe bakımından daha üst olan kişi

Çekimleme

büyük adının çekimi

		tekil	çoğul
yalın		büyük	büyükler
belirtme		büyüğü	büyükleri
yönelme		büyüğe	büyüklere
bulunma		büyükte	büyüklerde
ayrılma		büyükten	büyüklerden
tamlayan		büyüğün	büyüklerin
iyelik
		tekil	çoğul
1. tekil	yalın	büyüğüm	büyüklerim
	belirtme	büyüğümü	büyüklerimi
	yönelme	büyüğüme	büyüklerime
	bulunma	büyüğümde	büyüklerimde
	ayrılma	büyüğümden	büyüklerimden
	tamlayan	büyüğümün	büyüklerimin
2. tekil	yalın	büyüğün	büyüklerin
	belirtme	büyüğünü	büyüklerini
	yönelme	büyüğüne	büyüklerine
	bulunma	büyüğünde	büyüklerinde
	ayrılma	büyüğünden	büyüklerinden
	tamlayan	büyüğünün	büyüklerinin
3. tekil	yalın	büyüğü	büyükleri
	belirtme	büyüğünü	büyüklerini
	yönelme	büyüğüne	büyüklerine
	bulunma	büyüğünde	büyüklerinde
	ayrılma	büyüğünden	büyüklerinden
	tamlayan	büyüğünün	büyüklerinin
1. çoğul	yalın	büyüğümüz	büyüklerimiz
	belirtme	büyüğümüzü	büyüklerimizi
	yönelme	büyüğümüze	büyüklerimize
	bulunma	büyüğümüzde	büyüklerimizde
	ayrılma	büyüğümüzden	büyüklerimizden
	tamlayan	büyüğümüzün	büyüklerimizin
2. çoğul	yalın	büyüğünüz	büyükleriniz
	belirtme	büyüğünüzü	büyüklerinizi
	yönelme	büyüğünüze	büyüklerinize
	bulunma	büyüğünüzde	büyüklerinizde
	ayrılma	büyüğünüzden	büyüklerinizden
	tamlayan	büyüğünüzün	büyüklerinizin
3. çoğul	yalın	büyüğü büyükleri
	belirtme	büyüğünü büyüklerini
	yönelme	büyüğüne büyüklerine
	bulunma	büyüğünde büyüklerinde
	ayrılma	büyüğünden büyüklerinden
	tamlayan	büyüğünün büyüklerinin

Eş anlamlılar

• (eskimiş): azim

Atasözleri

erişkin kimse

• Ağzın karnından büyük olmasın
• Borçtan korkan kapısını büyük açmaz
• Büyük balık küçük balığı yer
• Büyük balık küçük balığı yutar
• Büyük başın derdi büyük olur
• Büyük lokma ye büyük söyleme
• Büyük lokma ye büyük söz söyleme

Deyimler

erişkin kimse

• büyük söylemek
• büyük sözüme tövbe
• küçük köyün büyük ağası

Çeviriler

erişkin kimse

• Almanca: Erwachsener (de) e, Erwachsene (de) d
• Bretonca: bras (br)
• Fince: arvohenkilö (fi); iso (fi), aikuinen (fi), täydellinen puhdistautuminen (fi)
• İngilizce: adult (en)
• Lehçe: ważki (pl); dorosły (pl); duży (pl), wielki (pl), ogromny (pl)
• Türkçe:

  Eski Türkçe: 𐰋𐰇𐰘𐰜‎ (otk) (b²üy²k̥)

  Osmanlı Türkçesi: بويوك‎

Ön ad

büyük (karşılaştırma daha büyük, üstünlük en büyük)

1. belli bir yaşa gelmiş, yetişkin

   Büyüklerin tandır sefasına ayıracak zamanları yoktu. — A. Kutlu

2. bir grup canlı arasından yaşı diğerlerine göre daha fazla olan
3. boyutları, benzerlerinden daha fazla olan (müşahhas cisim), küçük karşıtı

   Büyük ağaçların altında, gazinoya doğru gidiyoruz. — Y. Z. Ortaç

4. çok, ortalamayı aşan

   Büyük bir cevap sıkıntısı geçirdikten sonra itiraf etti. — P. Safa

5. mühim, önemli

   Ömrünün tek ve büyük oyunu bitmişti. — T. Buğra

6. niceliği çok olan
   • Emrah POLAT, 2015 Köpek Adamlar, sayfa 61 , İletişim Yayınları

     "25 lira da o zaman büyük para ha!"

7. üstün niteliği olan

   Molière büyük adammış, yeryüzüne gelmiş kişilerin en büyüklerinden biri. — N. Ataç

Çeviriler

boyutları benzerlerinden daha fazla olan

• Afrikaanca: groot (af)
• Almanca: groß (de)

  İsviçre Almancası: gross (als)

• Arnavutça: i madh (sq)
• Aşağı Almanca: groot (nds)
• Azerice: böyük (az), yekə (az)
• Çekçe: velký (cs)
• Çince: 泰 (zh)
• Danca: stor (da)
• Esperanto: dika (eo), granda (eo)
• Estonca: suur (et)
• Farsça: بزرگ‎ (fa)
• Felemenkçe: groot (nl)
• Fince: suuri (fi), iso (fi), merkittävä (fi)
• Fransızca: grand (fr)
• Gagavuzca: büük (gag)
• Galiçyaca: grande (gl)
• Hausaca: babba (ha)
• İbranice: גראנדי‎ (he)
• İngilizce: big (en), great (en), large (en)
• İspanyolca: grande (es), voluminoso (es)

  Yahudi İspanyolcası: grande (lad)

• İsveççe: stor (sv)
• İtalyanca: grande (it)
• Kalmukça: ик (xal) (ik)
• Keçuva dili: hatun (qu)
• Kırgızca: чон (ky) (çon)
• Korsikaca: grande (co)
• Kürtçe: mezin (ku)
• Latince: crassus (la), grandis (la), magnus (la)
• Lehçe: duży (pl)
• Macarca: nagy (hu)
• Malgaşça: avo (mg)
• Norveççe: stor (no)
• Oksitanca: grand (oc)
• Özbekçe: buyuk (uz), azamat (uz), katta (uz), ulkan (uz), ulugʻ (uz), yirik (uz)
• Portekizce: grande (pt)
• Rusça: большой (ru) (bolʹşoy)
• Sümerce: 𒃲 (sux) (gal)
• Tatarca: zur (tt)

  Kırım Tatarcası: büyük (crh) balaban (crh), iri (crh)

• Türkçe:

  Eski Türkçe: 𐰋𐰇𐰘𐰜‎ (otk) (b²üy²k̥)

  Osmanlı Türkçesi: بويوك‎

• Türkmence: beýik (tk), uly (tk)
• Venedikçe: grosso (vec)
• Xhosa dili: khulu (xh)
• Yunanca:

  Modern Yunanca: μεγάλος (el) (megálos)

• Zuluca: khulu (zu)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "büyük" maddesi

Kırım Tatarcası

Ön ad

büyük

1. büyük

   Büyügi Mümine 19 yaşında, küçügi Amira tek eki yaşını toldurdı. — Büyüğü Mümine 19 yaşında, küçüğü Amira ise henüz bir yaşını doldurdu.